Dublin Core
dublin core nedir
Dublin Core Nedir: Dublin Core standardı, “İnternet ya da Web üzerinde aranan bilgiyi bulmak neden bu kadar zor?” sorusuna bir cevap olarak ortaya çıkmıştır [14]. “Dublin Core Meta Data Element kümesi”, kaynakları tanımlamak için 15 elementten oluşan ve farklı etki alanındaki kaynakları tanımlamak için oluşturulmuş bir standarttır. Bu standart ile ilgili çalışmalar 1995 yılında ABD’nin Ohio eyaletinin Dublin kentinde yapılan bir çalışma ile başlamıştır. Dublin ismi çalışmanın başladığı şehirden gelmektedir. Core (Çekirdek) ismi ise element kümesinin basit fakat genişletilebilir olduğunu belirtmektedir. Dublin Core; video, ses, resim, yazı ve web sayfaları gibi dijital dokümanları tanımlamada kullanılmaktadır. Dublin Core ile ilgili çalışmaları Dublin Core Metadata Initiative isimli kuruluş gerçekleştirmektedir. Bu kuruluşun çalışma amaçları:
- Farklı alanlardaki kaynakları arama ve bu kaynaklara erişmek için metadata standartları geliştirme
- Metadata kümelerinin birlikte işlerliğini sağlamak için çatı (Framework) belirleme
- Bu çatılarla çalışacak topluluklara veya konulara özel metadata kümelerinin geliştirilmesini kolaylaştırmaktır.
Basit Dublin Core Meta Data Element Set ( DCMES) 15 metadata elementinden oluşmaktadır. Bu elementler:
- Title (Yapıt Adı)
- Creator (Yaratan / Yazar)
- Subject (Konu / Anahtar Kelimeler)
- Description (Tanım)
- Publisher (Yayınlayan)
- Contributor (Katkıda Bulunanlar)
- Date (Tarih)
- Türü (İpucu)
- Format (Biçim)
- Identifier (Tanımlayan / Tanımlayıcı)
- Source (Kaynak)
- Language (Dil)
- Relation (İlişki)
- Coverage (Kapsam)
- Rights (Haklar ve Yönetimi)
Bu 15 öğeyi 3 grup altında sınıflandırmak mümkündür. Bu sınıflandırmaya göre bazı öğeler kaynağın içeriğiyle, bazı öğeler kaynağın
entellektüel özellikleriyle, bazıları ise kaynağın seçici özellikleriyle ilgilidir:
- İçerik : 7 öğe (kapsam, tanım, tip, ilişki, kaynak, konu ve yapıt adı)
- Entelektüel: 4 öğe (katkıda bulunanlar, yaratıcı, yayınlayan ve haklar)
- Yapısal (Şekilsel): 4 öğe (tarih, format, tanımlayıcı ve dil )
Dublin Core elementleri birçok kaynağı tanımlamak için yeterli olsa da bazı durumlarda ek tanımlayıcılara ihtiyaç duyulabilir. Böyle durumlarda bu temel elementlere başka metadata tanımlayıcıları ekleyerek daha karmaşık tanımlayıcılar oluşturmak da mümkündür. Dublin Core elementleri HTML, XML ve RDF içerisinde taşınabilmektedirler.
Dublin Core standardının oluşturulduğu ilk çalışma toplantısında, Dublin Core ile ilgili bazı ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkelerin belirlenmesindeki amaç Dublin Core standardını mümkün olduğunca basit, anlaşılabilir ve esnek tutmaktır. Bu ilkeler: İçsellik, Genişletilebilirlik, Söz dizimden Bağımsızlık, Seçime bağlılık, Tekrarlanabilirlik ve Değiştirilebilirlik dir.
İçsellik (Intrinsicality)
Dublin Core standardı kaynağın içinde bulunan özellikleri tanımlamaktadır. Yani Dublin Core ile anlatılan bilgilere sadece kaynak üzerinde bir çalışma yaparak ulaşmak mümkündür. Dış kökenli (Extrinsic) veri, kaynağa erişim gibi kaynağın içeriği ile direk erişilemeyen bilgileri belirtmektedir. Bu bilgiler gerekli olduğu takdirde element kümesi genişletilerek tanımlanabilir.
Genişletilebilirlik (Extensibility)
Genişletilebilirlik sayesinde dış kökenli bilgiler tanımlandığı gibi element kümesinde ait olmayan verileri de tanımlamak mümkündür. Dublin Core standardının sürekli geliştirildiği düşünüldüğünde yeni elementlerin eklenerek yapının genişletilmesi eski elementleri terk etmeyerek geriye doğru uyumluluğu (Backward Compatibility) da sağlamaktadır.
Söz dizimden Bağımsızlık (Syntax Independence)
Dublin Core standardı farklı uygulama ve platformlarda kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Sözdizime bağlı kalınması element setinin farklı platformlarda kullanılmasına engel teşkil edebilmektedir.
Seçime Bağlılık (Optionality)
Dublin Core yapısında elementlerin seçime bağlı olmasının iki sebebi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi bütün elementler her kaynağa uygun olmayabilmektedir. İkinci sebep ise metadata yapısı hakkında fazla bilgi sahibi olmayan birisinin kendini bütün elementleri kullanmaya mecbur hissetmeyerek sadece mantığına uyan elementleri kullanması hedeflenmektedir.
Tekrarlanabilirlik (Repeatability)
Dublin Core yapısındaki bütün elementleri herhangi bir kısıtlama olmaksızın istenildiği kadar tekrar etmek mümkündür. Örneğin 5 yazarı olan bir kaynakta “Author” elementi beş kere yazılabilir.
Değiştirilebilirlik (Modifiability)
Dublin Core oluşturulurken bütün elementler ilave açıklamaya mahal vermeyecek şekilde oluşturulmuştur. Ancak Dublin Core standardının en önemli özelliği farklı etki alanında bulunan insanların kendi içeriklerini belirlenen 15 elementle tanımlayabilmeleridir. Bu sebeple bazı durumlarda anlam karmaşasını önlemek adına daha önce belirtilen nitelendiricileri kullanarak anlamda daraltma yapmak mümkündür. Böylece farklı standartlar arasında eşleme (Mapping) yaparken ortaya çıkabilecek karmaşalar da önlenmiş olmaktadır.
Dublin Core öğeleri herkes tarafından anlaşılabilecek ve her konu alanındaki kaynakların tanımlanabilmesi için çok esnek bir yapıdadır. Bu sebeple Dublin Core öğeleri uluslararası düzeyde kabul görmekte ve desteklenmektedir. Dublin Core, kullanıcıların aradıkları kayıtları bulmaya odaklanmış ve düzenli olarak geliştirilmektedir.
|
Öğe |
Etiket |
Açıklama |
|
Başlık |
Başlık |
Belgeyi yaratan kişinin belgeye verdiği isim |
|
Yazar ya da yaratıcı |
yaratıcı |
Belgeyi meydana getiren kişi ya da tüzel kuruluşlar |
|
Konu ve anahtar kelimeler |
Konu, özne |
Kaynağın ne ile ilgili olduğu ve belgenin konusu |
|
hakkında fikir veren belli başlı anahtar kelimeler |
||
|
Tanım |
Açıklama |
Kaynağın içeriğini tanımlamada yardımcı olması |
|
amacıyla kullanılır |
||
|
Yayıncı |
Yayımcı |
Kaynağı yayınlayan kurum |
|
Diğer katkıda bulunanlar |
iştirakçi |
Yazar ya da yaratıcı olarak adı geçmeyen, ama |
|
editör, çeviren vb gibi kaynağın içeriğine katkıda |
||
|
bulunan kişiler |
||
|
Tarih |
Tarih, randevu, biriyle çıkmak |
Kaynağın yaratılış tarihi |
|
Kaynak tipi |
tip |
Kaynağın türü (roman, şiir, teknik rapor, sözlük vb) |
|
Biçim |
Biçim |
Kaynağın formatının ne olduğu (html, pdf vb) |
|
Kaynak tanımlayıcı |
belirlemek |
URL veya URN gibi kaynak adresi ya da numarası |
|
Kaynak |
Kaynak |
Elektronik kopyanın dayandığı bilgi kaynağı |
|
Dil |
Dil |
Kaynağın hangi dilde olduğu |
|
İlişki |
ilişki |
Bilgi kaynağının diğer kaynaklarla ilişkisi |
|
Kapsam |
Kapsama |
Kaynağın uzaysal ya da zamansal özellikleri |
|
Hakların yönetimi |
Haklar |
Telif hakkıyla ilgili bir ifade |
Dublin Core Elementleri
Katkıda bulunanlar (Contributor)
Bu element tanımlanan kaynak oluşturulurken katkıda bulunan bir öğeyi belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.contributor” content = “Soyadı, Adı”>
Kapsam (Coverage)
Bu element kaynağın uzaysal ya da zamansal özelliklerini belirtmek için kullanılır. Element kaynağın uzaysal olarak tanımlanması için kullanılırsa fiziksel bölge, koordinatlar ya da yer isimlerini kullanabilmek mümkündür..
Örnek:
<meta name = “DC.coverage” content = “Kurtuluş savaşı; 1919-1923”>
<meta name = “DC.coverage” content = “Türkiye; Enlem: 36 42 N Uzun: 26 45 W”>
Yaratan / Yazar (Creator)
Kaynağın oluşturulmasından birinci derece sorumlu yani kaynağı oluşturan kişiyi belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.creator” content = “Van Gogh, Vincent”>
<meta name = “DC.creator” content = “Soykan, Sermet”>
Tarih (Date)
Kaynağın yaşam süreci içerisinde önemli bir tarihi ya da zaman aralığını belirtmek için kullanılır. Bu kaynağın yaratılma tarihi olabileceği gibi kullanıma açılma (siteye eklenme) tarihi de olabilir. Tarih yazılırken YYYY-MM-DD şeklinde yazılması tavsiye edilmektedir.
Örnek:
<meta name = “DC.date” content = “1972”>
Tanım (Description)
Kaynağın tanımını içermektedir. Bu tanımda bir özet, indeks ya da düz yazı şeklinde kaynağı anlatan metin olabilir.
Örnek:
Kaynağın tanımının özet olarak yapılmış hali:
<meta name = “DC.description.abstract” lang = “tr”
content=”Yazar, Dublin Core yapısının tanımı, kullanımı ve özellikleri hakkında detaylı bilgi vermektedir. “>
Biçim (Format)
Kaynağın dosya formatı, fiziksel ortamı ya da süresi gibi bilgiler tanımlanır. Kaynağı gösterecek yazılım ya da donanımı belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.format” content = “text / html; 12 Kilobayt”>
Tanımlayan / Tanımlayıcı (Identifier)
Kaynağı kesin olarak tanımlayıp benzerlerinden ayrılmasını sağlayan bir düz yazı (String) ya da sayıdır. Bu benzersiz yazı bir URL olabilirken sayı da kitapları tanımlamak için kullanılan ISBN numarası olabilir.
Örnek:
<meta name = “DC.identifier” scheme = “URI” content = “urn: isbn: 1-56592-149-6”>
Dil (Language)
Kaynağın yazım dilini belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.language” şema = “ISO639-2” content = “eng”>
Yayınlayan (Publisher )
Kaynağa ulaşılmasını mümkün kılan öğe tanımlanır. Bu bir basım evi olabileceği gibi internet üzerinden erişilmesini sağlayan servis sağlayıcı ya da bir üniversitenin bölümü olabilir.
Örnek:
<meta name = “DC.publisher” content = “Wrox Press”>
İlişki (Relation )
Kaynakla ilgili başka bir kaynağı tanımlamak için kullanılır. Bu elementle, belirtilen kaynağın bir başka kaynağın bir parçası mı olduğu, başka bir yayının çevirisi mi olduğu ya da bir kitabın bir bölümü mü olduğu gibi bilgiler belirtilmektedir.
Örnek:
<meta name = “DC.relation.references” scheme = “URI” content = “urn: isbn: 1-56592-149-6”>
Haklar ve yönetimi (Rights)
Kaynak üzerindeki telif hakkı bilgilerini tanımlamak için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.rights” lang = “en” content = “Telif Hakkı Acme 2007 – Her hakkı saklıdır.”>
Kaynak (Source)
Dublin Core elementleri genelde tanımlanmak istenilen kaynak hakkında bilgi içerir. Ancak Source elementi bir istisnadır ve kaynağın oluşturulmasına yardımcı olan kaynak veya kaynaklar hakkında tarih, oluşturan kişi vb. metadata bilgilerini içermektedir. Kaynağın hangi kaynaklardan yararlanılarak oluşturulduğunu belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.source” content = “Shakespeare; Romeo ve Juliet”>
Konu / Anahtar Kelimeler (Subject )
Bu element ile kaynağın konusu belirtilir. Genelde içeriği tanımlayabilmek için anahtar kelimeler kullanılmaktadır.
Örnek:
<meta name = “DC.subject” scheme = “MESH” content = “Bilgi yönetimi; Anlamsal Web”>
Yapıt adı (Title)
Kaynağa yazar ya da yayıncı tarafından verilen başlık bilgisini belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.title” content = “Suç ve Ceza”>
İpucu (Tür)
Kaynağın ana sayfa, roman, şiir, teknik rapor gibi kategorisini belirtmek için kullanılır.
Örnek:
<meta name = “DC.type” content = “şiir”>
Aşağıda örnek bir DC (Dublin Core) tanımlaması gösterilmektedir.
<HTML>
<Head>
<TITLE> Otomatik Meta Veri Çıkarma </TITLE>
43
<META NAME = “DC.Title” CONTENT = “Otomatik Metadata Açma”>
<META NAME = “DC.Creator” CONTENT = “Sermet Soykan”>
<META NAME = “DC.Type” CONTENT = “metin”>
<META NAME = “DC.Date” CONTENT = “2007”>
<META NAME = “DC.Format” CONTENT = “text / html”>
</ Head>
Kaynak: http://acikerisim.baskent.edu.tr/bitstream/handle/11727/1443/00204.pdf
[…] Dublin Core Rehberi […]