Kitap Dışı Materyal

KİTAP DIŞI MATERYALLER 

(NON-BOOK MATERİALS)

Kitap Dışı Materyaller Nedir?

• Kitap: Yazılmış ya da basılmış yaprakların   bir araya getirilmesinden oluşan, 49  sayfadan az olmayan ve bir konuyu belirli bir düzen içinde sunan yapıt.

• Kitapdışı materyal: Kitap formatında ve ciltli olmayan bilgi kaynaklarıdır.

Bilgi Kaynakları

Bilgi merkezlerinin amacına, kullanıcıların istek ve gereksinimlerine  uygun olarak dermede yer alan, basılı ve elektronik ortamda hazırlanmış kitap, süreli yayın, görsel ve işitsel gereçler, harita, patent, standart, para, pul,küre, nota gibi kaynakların tümü.

 BİLGİ KAYNAKLARI

• BASILI KAYNAKLAR (Geleneksel)Kaynaklar
• ELEKTRONİK KAYNAKLAR

1-BASILI KAYNAKLAR  (Geleneksel) Kaynaklar

Yazının icadından günümüze kadar olan dönemi kapsar.

Kitap, dergi, para, pul, senet, afiş, broşür, görsel-işitsel, 3 boyutlu cisimler, küreler, figürler, belgeler, kartografik mat. ,fotoğraf vb.

2-ELEKTRONİK KAYNAKLAR

1970’lerden günümüze kadar olan dönemi kapsar.

Basılı Kaynaklar: Baskı yolu ile çoğaltılmış bilgi kaynaklarını ifade eder. 2 temel gruba ayrılır.

• Kitap formatında
• Kitapdışı Materyal

ÖRNEKLER

1. Haritalar (atlas hariç), Resimler (tablo, çizim vb.),
2. Fotoğraflar,
3. Film ruloları, şeritleri;
4. Ses ve görüntü kayıtları,
5. Maket ve modeller,
6. Slaytlar,
7. Değerli kağıtlar (para, pul, bono, senet vb.),
8. 3 boyutlu cisimler.
9. Kartografik materyal: Harita ve küre.
10. Grafik materyal: sanat eserleri, tablolar, film, şeritler, resimler, slaytlar, teknik çizimler, aydıngerler.
11. Objeler: Dioramalar (kum sandığı çalışması), oyunlar, modeller, maketler, düzenekler (deneyler ile ilgili).

Kitapdışı materyaller içerdikleri bilgi türü açısından farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar bilginin kayıt edildiği ortamda da karşımıza çıkmaktadır. Bilginin kayıt edilme tekniği ve kayıtlı bilginin kullanılmasındaki araçlar da kitapdışı materyali geleneksel kaynaklardan ayırmaktadır.

Bu farklılık, kitapdışı materyallerin organize edilmesi, saklanması ve hizmete sunulmasında da bazı özel tekniklerin kullanılmasını gerektirmektedir.                           

Kitap Dışı Materyallerde Katologlama

Kataloglamada noktalama ve giriş öğelerinin düzenini içeren, bilgi merkezlerindeki kaynakların her yönden tanımlanması için genel bir çerçeve belirleyerek, bilgi merkezlerindeki eski tek yazı yapıtlar , güncel tek yazı yapıtlar , kartografik eserler, bilgisayar dosyaları , süreli yayınlar, dergiler ,elektronik kaynaklar, kitap dışı belgeler ve basılı müzik yapıtları için oluşturulmuş  standart tanımlama.

Non-book materials (kitap dışı materyaller): Sık rastlanan terimlerden biriside budur. Kitabın dışındaki diğer kütüphane materyalleri bu terimin kapsamına girmektedir. Kitap dışı materyallerle ilgili bazı yapıtlarda  gazeteler, broşürler, kitapçıklar, vb. kütüphane materyalleri de kitap dışı materyaller içerisinde ele alınmaktadır.

Açıklanan terimlerin ülkemiz kütüphanecilik literatüründe nasıl kullanıldığını incelemekte yarar vardır;

Eğitim Araçları Merkezi; özellikle örgün eğitim veren kuruluşlar tarafından kullanılmaktadır. Bu kuruluşlar, derslerde yardımcı materyal olarak kullanılan kitap dışı materyallerin bulunduğu yere Eğitim Araçları Merkezi adını vermektedirler. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı aynı adda merkezler bulunmaktadır.

Öğrenim Kaynakları Merkezi pek fazla kullanılmamasına karşın, T.K.D.B’ de bu adla bir çeviri yayımlanmıştır.

Media sözcüğü olan terimler Türkçede hemen hemen hiç kullanılmamaktadır. Meium (arap) un çoğulu olan bu sözcük (school media center) (multi media library) (media center)  terimlerinde geçmektedir.

Gerek eğitim, gerekse kütüphanecilik alanında en fazla kullanılan terim, görsel- işitsel materyaller terimidir. Dilimizde audio-visual materials teriminin karşılığı olarak bunun dışında görsel- işitsel araçlar, gör-işit araçları, gör-işit gereçleri, görüm-işitim araçları, görüm-işitim gereçleri de kullanılmaktadır. Ayrıca terimin Fransızca söylenişi ile kullanılması da oldukça yaygındır.

Ancak, kanımızca ‘araç’ sözcüğü ‘materyal’ sözcüğünün yerini tutmamaktadır. ‘  Madde’ anlamına gelen materyal sözcüğü her tür maddeyi kapsamaktadır. Oysa ‘ araç’ denildiğinde  alet , edevat,  makine, teçhizat vb. sözcükler akla gelmektedir.

Materyallerden yararlanmasında kullanılan araçlar söz konusu edildiğinde, İngilizcede ‘audio visual aid’ ‘ audio-visual equipment’ terimleri kullanılmaktadır. Materyal sözcüğü ise, hem içinde/kendisinde bilgi bulunduran kaynağı, hem de bu bilgiden yararlanmak için gerekli araç-gereci kapsamaktadır.

Görsel işitsel araçlar terimi kullanıldığında salt bu tür kütüphane materyali ile ilgili makina ve donanım (hardware) anlaşılmaktadır. Bu nedenle, görsel işitsel materyaller olarak kullanılması gerektiği kanısındayız. Örneğin, slayt üzerinde mevcut bilgiden araç gereç olmadan yararlanmak olanaksızdır.

Slaytı araç olarak nitelendirdiğimiz takdirde, bilginin bulunduğu esas kısmı kapsam dışında bırakmakta, salt o bilgiden yararlanmakta kullanılan donanım kısmını nitelendirmekteyiz. Kuşkusuz her kitap dışı materyalden yararlanmak için araç gerekmeyebilir. ( harita, model, tablo vb.)

Kitapdışı materyaller terimi ise üniversitelerin Kütüphanecilik bölümlerinde aynı adla ders olarak okutulmaktadır. Terim, her ne kadar kitabın dışındaki her tür materyali kapsıyorsa da tüm görsel işitsel materyalleri ve diğer kütüphane malzemesini de içerdiğinden kullanılabilir olduğu kanısındayız.Keza, kitapdışı materyal kütüphaneciliği, kitapdışı materyallerin kataloglanması vb terimlerde kullanılabilir.

Ancak ,(görsel -işitsel materyaller ) denildiğinde de, söz konusu materyallerin eğitimle  ilişkisini ve geniş anlamda kitapdışı materyallerin nitelendirildiğini unutmamak gerekir.  Kitapdışı materyaller jargonunda birde bilgisayar biliminde kullanılan ‘hardware’ ve‘software’ belli başlı Amerikan kütüphanecilik  dergilerinde kullanılmaktadır.  ‘

Audio –visual software ‘ kendisinde esas bilgi bulunan kitapdışı materyal anlamına gelmektedir. Mikrofiş, film, film şeridi vb. materyaller ‘yazılım (software) ı oluşturmaktadır. ‘audio-visual hardware’ ise, esas bilginin bulunduğu kitapdışı materyallerden yararlanmak için kullanılan araç-gereci  (donanım )belirtmektedir.

Örneğin bir mikrofiş, tanımlara göre ’software’ mikrofiş okumaya yarayan mikrofiş okuyucusu ise ‘hardware’ dir. Şimdi de literatürde yapılan tanımlardan ve hangi terimlerin yeğlendiğinden söz edelim :

Kütüphanecilik alanında en önemli danışma kaynaklarından birisi olan LİBRARY LİTERATURE’da ‘audio-visual materials’ terimi kullanılmaktadır. Diğer bir önemli kaynak LİBRARY AND İNFORMATİON SCİENCE ABSTRACTS ‘da da aynı terim yeğlenmekte fakat ‘non-book materials’ ve ‘non-print media’ maddelerinden gönderme yapılmaktadır.

MİLLİ KÜTÜPHANE KİTAPDIŞI MATERYALLER

 KİTAP DIŞI MATERYALLER Milli Kütüphanenin zengin görsel-işitsel materyalinin arşivlendiği bu birimde, araştırmacılar için 33 çeşit materyal bulunmaktadır. 1913-1960 yılları arasında üretilen, yerli ve yabancı sanatçı ve orkestraların seslendirdiği Türkiye’nin en zengin taş plak ve plastik plak koleksiyonu, Türk tiyatro ve sinemasının yanı sıra Türk siyasi ve ticaret hayatını yansıtan afiş koleksiyonu,  bu koleksiyonu destekleyen lobi afiş koleksiyonu, röprodüksiyon koleksiyonu, ünlü ressamlara ait yağlıboya, suluboya, karakalem ve karışık teknikle yapılmış tablolar araştırmacıların hizmetine sunulmaktadır.

Ayrıca, 1890-1960 yılları arasını içeren, özellikle Cumhuriyet dönemi Misak-ı Milli sınırlarını da kapsayan, stratejik özelliği bulunan haritalar ile İstiklal Savaşı ve savaş vaziyet planları, şehir imar-iskan planları, Türkiye sınırları açısından gerektiğinde başvurulacak kartografik materyaller, 1933’ten günümüze kadar basılmış ve yayımlanmış pullar, ilk gün zarfları, kartpostal (şehir, doğa, manzara, sanatçı v.b.), davetiye, broşür, tezhip ve çeşitli sanat fotoğrafları, Karagöz ve Hacivat kukla oyunundan tiplemelerin tasvirleri, milli piyango biletleri, T.C. Merkez Bankası tarafından 1950’li yıllardan günümüze kadar tedavüle sürülen paraların yanı sıra müzik, film ve grafik içerikli geniş bir CD ve DVD koleksiyonu da arşivlenmektedir.