ÖZET

[M.Demir, Rümeysa]. [Gelecekte Halk Kütüphanelerinin Çerçevesini Oluşturacak Kavramlar], [2021].

Yenilik anlayışıyla yaklaşılan her çalışmalarda değişim ve gelişim zaruridir. Bilginin güç olduğu bu dönemde ise bilginin yöneticileri tarafından neler yapıldığı yada yapılacağı konusu oldukça önemlidir. Hedef kitlesine uygun ortam ve uygun hizmet sunmanın öneminden, farklı bakış açılarının ve fikirlerin bahsedildiği bir çalışma olmuştur.Kullanıcıların istek ve önerileridikkate alınıp hizmet oluşumunun şekli belirlenmektedir.Bu hizmetler de toplumun kütüphanelerle olan bağını artıracağı gibi okuma kültürlerine, sosyo-kültürel gelişimlerine de katkı sağlayacaktır. Tüm bu görüşlerle birlikte bu çalışmada halk kütüphanelerinin görev ve sorumluluk ağına takılabilecek terimler ele alınmış olup, detaylandırılmıştır.

Anahtar Sözcükler

Gelecekte Halk Kütüphaneleri,Dijital Kütüphanler,Yenilikçilik, Sosyallik, Kültür ve Kütüphaneler,Yaşamboyu öğrenme, E-Kaynaklar

ABSTRACT

          [M.Demir, Rümeysa]. [Concepts that will form the Framework of Public Libraries in the Future], [2021].

Every product and development approached with an understanding of innovation is essential. In this situation where information is difficult, it is important to describe the event to be told by the system administrators. It is a work in which an environment suitable for the target audience and the presentation of the appropriate presentation are mentioned from the visual point of view and from the front. It is the form of service that is received for the requests and offers of the users. To contribute to the educational cultures and socio-cultural developments that will increase the ties with those who will benefit from these services. Along with all these views, this study has discussed and detailed the duties and terms that can be taken under the responsibility of public libraries.

Keywords

Public Libraries in the Future,Digital Libraries, İnnovation,Sociability,Culture and Libraries, Lifelong Learning, E-Resources

Giriş

Günümüzün gelişen ve değişen toplum olduğunu düşünecek olursak günümüzü bilgi toplumu olarak nitelendirebiliriz. Her geçen gün yeni işler yeni bilgiler yeni üretimler ve yeni sistemler oluşturulmaktadır. Tüm bu oluşum sürecinde bilginin üretilmesi, geliştirilmesi, aktif hale getirilmesi, kullanılması, iletilmesi vedepolanmasını gerektiren bir düzen vardır. Bu zaruri süreç, bilgi toplumu olduğumuzu; hatta bu toplum içerisinde rol alan oyuncular, aktörler, oyuncular, yöneticiler, olduğumuzu da ortaya koyar. “Bilgi toplumunun en belirleyici unsurları bilgi ve bilgi teknolojileridir.” (Karadeniz,2019, s.32).Toplumun bilgiyi üretip geliştiren yapısı kullanım araçlarıyla beraber bilgiyi daha farklı amaçlarda daha farklı kanallar farklı mekanlarda kullanarak ortaya çıkarır. Bilgi teknolojilerinin kullanılması gereken mekanlardan biri de halk kütüphaneleridir.

Halk Kütüphaneleri toplumun bilgi ihtiyacını ve bilgiye giden yolda beraber yolculuk edeceğiniz makanlardır. Halk Kütüphanelerini canlı bir organizmaya benzetip, sürekli gelişmeye bağlı kalarak değişim sonucu hizmet vermek için açılmış, sosyalleşebileceğimiz, iletişim kurabileceğimiz toplum kucağıdır.

1.Halk Kütüphaneleri

Tarihteki durumuna bakılacak olursa halk kütüphaneleri sürekli gelişmekte olan bir ülke misali karşımıza çıkmaktadır. İnsanların isteklerine karşılık hizmet veren, toplumun kültürüne bağlı hizmet oluşturan, türlü stratejiler geliştiren kurumlardır. Kurum özelliğinin yanında birçok tanım yapılmaktadır.

Halk Kütüphanesi: “Kullanıcılarına her türlü bilgi ve enformasyonu gönüllü olarak sağlayan yerel bir bilgi merkezidir.” (UNESCO’dan bahseden ALACA,2017).Gönüllü ibaresine dikkat çekecek olursak, bilgi merkezleri kar amacı gütmeyen kurum veya kuruluşlardır. Hizmet dışı sayılabilecek hizmetleri de kurum inisiyatifinde olarak ücrete tabi olabilir. Kurum içi hizmetlerdekullanıcıların istekleri doğrultusunda oluşan bir düzen ve sunulan hizmet vardır.

Halk Kütüphanesi:“Hiçbir ayrım gözetmeksizin, ücretsiz hizmet sunan, bulunduğu bölgenin sosyal, kültürel, ekonomik, açıdan kalkınmasında etkili olan, hizmette birey merkezli yaklaşımı benimseyen, kullanıcıların gündelik bilgi ihtiyacını karşılarken geleceğe yönelik kaygılarını gidermeye çalışan, hizmette yenilikçi yaklaşımı temel alan ve bu sayede toplumla bütünleşerek kurumsal varlığını sürdürmeye çalışan demokratik bilgi merkezleridir.” (Alaca, 2017,s.30-31).

Bilgiye erişim ilkesine bağlı kalarak bu çerçevede oluşabilecek türlü aktiviteler ve kullanıcı memnuniyeti esası ile günümüzde birçok hizmet sunulur.  Halk kütüphanelerini, geleneksel ve gelenekselin dışında,inovatif çalışmalar çerçevesinde incelemek daha doğru olur.

2.Gelecekte Halk Kütüphanelerinin Çerçevesini OluşturacakKavramlar

Toplum için sunulacak hizmetlerinin, Halk Kütüphanelerinin amaç ve görevleri doğrultusunda şekillenmelidir. Bilimsel çalışmaların yapılabileceği, bireysel çalışma ve araştırma ortamlarının olabileceği, kültürel ve sosyal çalışmaların yapılabileceği, bilgi teknoloji alanlarında çalışmaların yapılabileceği ortamlar sunmalıdır. Toplumdaki her kesime hitap edebilecek dermenin ya da materyalin sağlanması için çaba gösteren kurumsal birliktir.

2.1.E-hizmetler, E-kaynaklar, E-kitaplar

Değişen sosyo-ekonomik koşullar ve gelişen teknoloji ile birlikte kullanıcıların bilgi ihtiyaçları ve bilgi arama davranışları da farklılaşmıştır. Her yaştan insanın temel bilgi gereksinimini sağladığı Halk Kütüphaneleri, bu sebeple sunduğu hizmetlerini de gelişime ayak uydurarak sunmalıdır. Bilgi yöneticilerinin de kişisel yeterliliklerini bu doğrultuda ilerletmelidir. Geleceğe yön verenler çerçevesinin içinde olmak için bireysel yetkinliklerin çoğaltılması gerekmektedir.

E-Kaynaklar, web üzerinden erişilebilen elektronik veritabanı uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte bazı politikaların da beraberinde internetin olduğu her yerden erişilebilen kaynak çeşididir. Bu tür kaynakların Halk Kütüphanelerinin dermesinde yaygınlaşması kullanıcının mekana bağlı kalmadan da uzaktan erişebileceği bilgi hizmetleridir.

“Elektronik kütüphane;Hem kütüphane işlemlerinin bilgisayar ortamında gerçekleştirildiği hem de kütüphane materyallerinin elektronik ortamda olduğu ve yeni nesil olarak ortaya çıkan bu tür kütüphanelerde artık basılı kaynaklar bulunmamaktadır. Elektronik kütüphaneler genellikle hizmetlerini bilgisayar kullanarak sunmaktadırlar. Bütün işlemler bilgisayar ve Internet aracılığıyla yapılmaktadır. Bu kütüphanelerde diğer iki kütüphane türünden farklı olarak bütün bilgiler sadece dijital bir ortamda yer almakta ve bilgi, elektronik bellek ya da optik disk gibi farklı bir depolama ortamında bulunmaktadır.”(Buckland, 1997; Subaşıoğlu, 2001, s. 45).Afzali,2008). Ülkemizde 2020 yılı başlarında ortaya çıkan COVID-19 virüsü sebebiyle de bilgi hizmetlerinin elektronik ortamda olması ve bu hizmetin yaygın hale getirilmesi sağlandı. Kullanıcı odaklı ve kullanıcı memnuniyetini önemseyerek maliyeti de gözardı ederek birçok kütüphane bu hizmetleri yaygınlaştırdı, birçoğu da kullanmaya başladı.Basılı kaynaklardaki artan maliyetle birlikte de kütüphaneler daha çok kullanıma karşılık daha uygun fiyattaki elektronik kaynaklar ve hizmetler tercih edildi.

2.2.7/24 Erişim Sağlayan Duvarsız Kütüphane Anlayışı

Web temelli belgelerden ve kütüphanelerin online hizmetlerinin geliştirilip aktif kullanılmasıyla birlikte toplumun kütüphanelere bakış açısı da değişti.Elektronik ortama doğru hızlı bir şekilde ilerleyerek, bilginin elektronik olarak üretilip depolandığı, saklandığı ve kullanıma sunulduğu yerler olarak değişmekte olankütüphaneler, kullanıcılarına 7/24 hizmet sunma imkânı yakalamıştır.Kütüphaneler, çağlar öncesinden günümüze kadar bilgi kaynaklarının saklandığı ve depolandığı mekanlar, nezarethaneler, depolar olarak niteliklendirilse de artık günümüz teknolojisiyle kaynakların da dijitalleştirilmesiyle birlikte çok büyük adımlar atılmıştır.Bu da kullanıcı kitlesinin istediği ortamdan istediği zaman istediği bilgiye erişebilme veya erişme yolunu kısaltma anlamına gelmektedir.Kutluca ve Yalman’ın bahsettiği üzere E-Kütüphane sisteminde,

Arabirim Özellikleri ve Tasarım Süreci:

– XML diliyle tasarlanmış web sayfası,

– Dijital nesneler,

-Java tabanlı medya istemcisi,

 – Birden fazla dosya türlerine destek: JPEG, TIFF, BMP, PPT, PNG, PDF, DOC, AVİ, ve daha fazlası,

 – Çok sayfalı görüntü desteği,

 – Veri tabanı desteği,

– Doküman indeksleme, medya dosya ilişkilendirme,

-Telif hakkı beyanı ve izleme,

– Üye kabul ve işlemleri,

– Kaynakların kullanımı, izlenmesi ve istatistiksel raporlama olabilir.

 XML diliyle tasarlanmış web sayfası tasarlanabilir ve veri tabanı desteği verilebilir.Bu gelişmelerle birlikte kütüphaneler kullanıcılarına uzaktan erişim imkanıyla bilgiye zaman ve mekân kısıtlaması yapmadan istedikleri zaman kullanma şansı tanımaktadır.“Z kuşağı veya Z jenerasyonu, 1997 ve 2012 seneleri arasında doğan insanları kapsayan temel bir demografik sınıflandırmadır. Y kuşağından sonra ve Alfa kuşağından önce gelir. Z kuşağının neredeyse tüm üyesi X kuşağının evladıdır.” (wikipedia, 2021)

Z kuşağı bireylerinin, iyi bir araştırmacı ve problem çözücü olma, dijital araçları daha etkin kullanabilme özellikleri mevcuttur. Z kuşağın özelliklerinden yol çıkarak, hızlı bilgiye hızlı erişim isteyen bir nesil mevcut ve bu nesil için sunulan hizmetin bu nesle hitap etmesi gerekliliği vardır. Bu nesil duvarsız, sınırsız kütüphane hizmetlerini kullanmaktan memnun olduklarını, akademik çalışmalarda yapılan anketlerle ortaya konulmuştur. Dijitalleşmenin beraberinde gelişen kütüphaneler,bireyler tarafından Kütüphanecilik ve Bilgi Bilimi literatüründe de Duvarsız Kütüphaneler, esnek kütüphaneler, kağıtsız kütüphane, elektronik kütüphane, sanal kütüphane, çevrimiçi kütüphane olarak aranmaktadır. Literatürde kalmayıp uygulamalı olarak da sunulmuştur.

2.3.Internet ve Teknolojik Gelişmeler

Halk Kütüphaneleri gelişimin yanında, günümüzün teknolojik gelişmelerinin yanında internet hizmeti vermek durumundadır.Artık geleneksel kütüphane hizmetlerinin dışına çıkıp farklı hizmetler sunulmalıdır. 21.yy’da internet farklı bir hizmet olarak algılanmamaktadır. Bunun yanında ödünçtablet veya bilgisayar sunulması gerektiğini, kullanıcıların talebiyle de birçok kütüphane bu hizmeti sunmaktadır. Günümüzde bırakın kütüphaneleri, internetsiz bir kafe ortamında dahi bulunmak istenmemektedir. Gelişen teknoloji ve bilimle birlikte kütüphanecilerin ve kütüphane hizmetlerinin de buna uygun sunulması beklenmektedir.

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, kütüphanelerde kullanılan birçok makinelerin de otomatların da bulunduğu söylenilebilir. Rezervasyon işleminden, sıra alma işleminden, yeme içme işleminden, kitapların dezenfeksiyonu vb. gibi… Tüm bunlar tartışmalara yol açsa da teknolojinin kullanılması ve yaygınlaştırılması, geleceğe yön vermesi açısından önem arz etmektedir.

2.4.Sosyalleşmeve Sosyalleşme Alanı

İlk sosyalleşme süreci ailede başlar. Aile içi iletişim ve kültür bireyin sosyal hayatını etkileyen en büyük etmenlerdendir. Ebeveynlerin çocukları üzerindeki ektileri de yaşadıkları kültüre bağlı şekillenmektedir. Bir ailedeki kütüphane kültürü de çocukluktan, okuma alışkanlığına bağlı olarak başlamaktadır. Kitap okuma ve kitaba erişilen mekanlarda bulunmak ve bu mekanları sahiplenmekle sosyalleşmeler başlamaktadır.  “Sosyalleşme, bireylerin içinde yaşadıkları kültür olan sosyal dünyaya ait inanç ve davranış biçimlerini kazanma ve özümseme sürecidir.” (Spor Bilimleri Anabilim Dalı) Bu süreç cinsiyet ve yaş grubuyla, aileyle, arkadaş grubuyla, iletişim araçlarıyla veya bu araçlar vasıtasıyla erişilebilen mekanlarda ilerleyebilir. Böylelikle Halk Kütüphanelerinin bireyin toplumsal bütünleşme ve iş birliğini arttırması,bireylerin örtük bilgilerini paylaşma ihtiyacının doğmasına ve bu fikrin yayılmasına, bireylerde topluma ait olduğu hissini uyandırmasında etkisi büyüktür. Halkın kütüphanelere gelmesinde ve sosyalleşmesinde etkili olan sebeplere örnek verecek olursak; kişisel gelişim toplantıları, bilgi ve becerilerini davranışlarını rahatlıkla ortaya koyabilecekmekanlar olması, teknik becerilerin öğrenilebileceği veya aktarılabileceği hizmetlerin olması, yeni fikirler ve iyileştirilmiş düşüncelerin paylaşılabileceği, ders çalışma imkanının olması, dinlenmek ve soluklanmak için gidilebilecek mekanların olması…

2.5.Kültür ve Sanat Merkezi

“Kültür gerek günlük iletişimde gerekse toplumsal yaşamın eğitim, bilim, sanat, felsefe,yönetim, politika gibi diğer alanlarında sıkça kullanılan kavramlardan birisidir. Her nekadar bu durum kültür kavramının tanımlanmasını zorlaştırsa da kavramın kullanımyaygınlığının ve yoğunluğunun geniş kapsamlı olması bir avantaj olarakdeğerlendirilmektedir” (Yılmaz, 2009, s.7).Bu tanımdan yola çıkılacak olursa kültürün birçok tanımı yapılmaktadır. Birçok yazar kültür kavramını, estetik, doğa, coğrafya, teknolojik, bilim anlamında ele alarak detaylandırmıştır.

Kültür, yaşam biçimidir. Kültür, bir toplumun eylemlerinin bütünüdür. Kültür toplumsal yaşamı destekleyen, öğrendiğimiz her bilgiyi uygulama, inançların maddi manevi getirilerini ortaya koyan, bütüncül bir yaklaşımla sürdürülebilen, eleştirilebilen ve değişken bir yapıdır. Her topluma göre değişebileceği gibi her bireye göre kültür de değişebilir. Bu değişimin sonunda farklılıklar oluşacağı için sanatsal çalışmalar da ortaya çıkmıştır. Tüm bu çalışmaların yapılmasına ev sahipliği yapan ve halk kütüphaneleri olmuştur. Çünkü bu gibi çalışmalar halk kütüphanelerinin görev ve sorumlulukları haline gelmiştir.Kurumların destekleriyle birlikte kültür ve sanat çalışmaları geliştirilmiş ve halk ile buluşturulmuştur.

2.6.Ücretsiz Bilgi Kaynağı

Bilgi merkezleri kâr amacı gütmeyen kurum ve kuruluşlardır. Bu sebeple sunulan hizmetlerin de maddi bir karşılığı yoktur. Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar sosyal sorumluluk amacıyla, hizmet etmek üzere kurulmuşlardır. Tamamen gelir elde etmedikleri de anlaşılmamalıdır. Şayet bu şekilde anlaşılması yanlış bir fikir olur. Politika dışında kalan hizmetler belli bir ücrete tabiidir. Fakat bunlar kütüphanelerin asıl amacı halinde değildir; kurumun işleyişinde yardımcı bir kaynaktır. Bunların da yanında artık tüm halk kütüphanelerinin dermesinden arama yapıp ücretsiz bir şekilde o kaynağa erişmek mümkün hale gelmiştir. Açık veri haline gelen birçok kaynakla birlikte, kaynağa erişmek için veri tabanları da mevcuttur. Bu hizmet “Halk Kütüphanelerinin” diğer araştırma kütüphaneleri ile olan bağlantısını da göstermektedir. Halkın bilgi ihtiyacını giderebilmek için uygun ve yeterli bilgi kaynağının dermesinde bulunmamasına karşın, diğer kaynaklara erişim için bir köprü niteliği taşımaktadır. Toplumun her kesimine eşit ve karşılıksız olarak hizmet sağlaması,toplumdaki bireylerin günlük bilgi ihtiyacını giderebileceği yerler haline de gelmektedir.

2.7.Yaşamboyu Eğitimi Desteklemek

Bilim ve teknolojideki gelişmelerle birlikte içinde bulunduğumuz toplum bilgi çağı, bilim çağı olarak da nitelendirilmektedir. Bilginin çabuk güncellendiği ve çabuk eskidiği bir düzende sürekli gelişim şarttır. Toplumdaki bireylerin, kişisel gelişimleri için yapılan eğitim çalışmaları ancak buna öncülük eden kurumlarla olanaklı hale gelir. Halk kütüphanelerinin bu süreçte yaygın eğitim manasında hizmetler sunması kaçınılmazdır.Halk kütüphaneleri nitelikli çalışanlarıyla toplumsal manada gelişime katkı sunmalıdır.Yaşam boyu öğrenme kavramı ilk olarak 1920’lerde John Dewey,EduardLindeman ve Basil Yeaxle tarafından ortaya konulmuştur.

“Yaşam boyu öğrenme; resmi bir özellik taşısın ya da taşımasın iş ile ilgili, bireysel ya da toplumsal açıdan bilgi ve beceri geliştirme amaçlı yaşam boyunca gerçekleştirilen öğrenme etkinliklerinin tümü olarak bilinmektedir”(Yılmaz & Ersoy, Yaşam Boyu Öğrenme ve Türkiye’de Halk Kütüphaneleri, 2009).

Tanımda bahsedildiği gibi Halk Kütüphaneleri öğrenmenin başladığı andan itibaren devam eden bir süreç ve bu süreci yöneten kurumlardır. Toplumun her kesimine sunulabilecek hizmetler belirlemelidir. Mesela; gençler için spor faaliyetleri, ev hanımlarına yönelik el becerileri, kurslar seminerler, sosyal faaliyetler (tiyatro,sinema, müzik, eğlence…) düzenlenebilir.Halk Kütüphaneleri kişisel gelişimi ön planda tutmalı ve bireylere bilgi okuryazarlığı becerisi kazanmaları için imkanlar sunmalıdır. Fırsat eşitliğini yakalayamamış bireylere fırsatlar sunarak düzeylerindeki gelişime katkı sağlamalıdır.

2.8.Geleneksel İşlevlerinin Devem Etmesi

Alaca’nın kitabında bahsettiği gibi Halk Kütüphanelerinin amaç, görev ve işlevlerinde kültürel miras duyarlılığıyla, bütün gösteri sanatlarının kültürel anlatımlarına erişim sağlama ve her yaştan bireylere istekleri doğrultusunda, politika çerçevesinde hizmetin sunulmasıdır. Yeniliklerin olabileceği gibi tekdüzeliği ve normal görevler çerçevesinde sadeliği sevenlere de hitap etmek adına kütüphaneler gelenekselin dışına çıkmadan işlevini devam ettirirler. Örneğin basılı kaynaktan başka okuyamıyorum diyen bir kullanıcı için de, sadece elektronik diyen bir kullanıcı için de hizmetin olması gerekmektedir.

2.9.Okuma Kültürü ve Alışkanlığı,Bilgi Okuryazarlığını Geliştirme

Okuma kültürü kişinin kendi gelişim aşamasındaki ardışık ve alışkanlık gerektiren bir süreçtir. Bu süreçte yazılı- görsel materyallerle okumasını destekleyecek çalışmalar yapan, eleştirel bakış açısıyla okuduğunu özümseyen ve sorgulayan ve bütüncül davranış sergileyen kişiler de okuma kültürü kazanmış kişilerdir. Okuma kültürü edinmek, bireyin erken çocukluk döneminden başlayarak ölünceye kadar devam edebilir. Bu okuma becerisine sahip kişiler ilerleyen süreçlerde düşünme becerileriyle birlikte yazma becerilerini de geliştirmiş olurlar. Bu sonuç ise topluma fayda sağlayan, katkılar sunan bireyler yetiştirmiş olur. Bu bireylerin okuma alışkanlığına etki olarak kütüphaneler şimdisinde elektronik kaynaklarla daha çok kaynak sunarken öncesinde bu imkânın kısıtlılığı sebebiyle daha az hizmet sunabilmiştir. Bazı ebeveynler çocuklarının okuma becerileri gelişmesi için doğduğu andan itibaren kütüphaneye üye yapıp ilk ödünç alma işlemini yapıp masal olarak okuyabilmektedir. Bundan sonraki süreçte ailenin kütüphane ile bağına paralel olarak çocuktaki kütüphane bağlılığı ve buna bağlı olarak da kitaplara, okumaya karşı bağımlı hale gelmektedir. Sonrasında ise ilköğretim okullarında derslerden bağımsız 20 dakika okuma uygulamasının başlatılması, ortaöğretim okullarında ise Türk Dili Edebiyatı programının her hafta bir ders saatinde serbest okuma programının başlatılmasıyla eğitim öğretimde de katkı sağlanmış olur. Böylelikle temel okuma becerisi, eleştirel okuma becerisi ve en sonunda da okuma kültürü oluşmuş olur.  Türkiye’de de okuma kültürü üzerine yapılan çalışmalar ve anketlerden sonra kütüphane kullanım oranının düşük olması, hiç gitmemiş olması yada bilmiyor olması sebebiyle oluşan sorunlara çözüm bulmak istenmiştir. Kütüphane ve okuma kültürü arasında derin bir bağ olduğu aşikârdır ve bu sebeple projeler gerçekleştirmişlerdir. Bunlardan biri de 2016 yılında Herkes İçin Kütüphane projesidir.

2.10.Hizmet Çeşitliliği

Küreselleşmenin etkisiyle gelişim ve değişim çok hızlı olmaktadır. Bu değişim kütüphane kullanıcılarının beklentilerini karşılamak üzere hazırlanmış mimari olabilir, iç dizayn, kullanılan mobilyalarda da daha farklı olmaya, alışılmışın dışında hareket etmeye özen gösteriliyor. Hizmet sunum kalitesi iyileşme yönündedir. Yayın teminlerindeki hız ve sayıların arttırılması da kullanıcı memnuniyetinin ön planda olduğunu göstermektedir.

Halk kütüphaneleri toplumun ihtiyacına ve istekleri doğrultusunda hizmet vermelidir. Toplumu oluşturan bireyler kütüphanelerin kitap alınıp verilen, ders çalışma ortamını sunan bir ortam olarak, zihinlerinde klasik bir tabir oluşturmuşlardır. Bu klasik düzenin dışına çıkarak kültürel, sosyal, eğitici ve dinlendirici, alışılmışın dışında hizmet oluşturmak gereklidir. Çünkü kullanıcı varsa kütüphane vardır. Kütüphane kullanıcısıyla daha anlamlıdır.Hizmet sunarken de dikkat edilmesi gereken aşamalar vardır.Yılmaz(2007)’ın bahsettiği :  kime hizmet sunuyorum, hangi hizmeti sunuyorum, nasıl sunuyorum, nasıl yayınlayacağım,hedefim kim, finansmanımı nasıl hazırlayacağım, ne kadar süre sunacağım gibi sorulara cevap bulmak gereklidir. Bu sorulara cevap verecek hizmetler ortaya koymak kütüphanelerde başarıyı da beraberinde getirmektedir. Örneğin yenilikçi ve hayata geçirilen hizmetlere örnek olarak:

• Tiyatro çalışmalarının yapılması
• Film gösterimlerinin yapılması
• Bireylere BT alanında kursların verilmesi
• Eve bağlı kişilere materyal sunumu
• Kısa mesaj yoluyla bilgilendirmeler
• Gezici kütüphanelerin olması
• Kütüphane broşürlerinin hazırlanması
• Web sitesi düzenlemeleri
• Özel gereksinimli bireylere yönelik odalar ve materyaller gibi…

Bu ve bunun gibi daha birçok hizmeti sunan Halk Kütüphaneleri örneği verilebilir. Bu çalışmalar coğrafi şartlara ve niteliklere göre değişkenlik gösterebilir. Fakat böyle çalışmaların kullanıcılar açısından önemi çok büyüktür. Halk kütüphanelerinin kurumsal varlıkları için yenilikçi hizmet anlayışıyla devam etmeleri, geleneksel hizmet anlayışının yanında gelişmiş ve çağın gerekliliklerine göre de hizmet sunması gerekmektedir.

2.11. Üçüncü Mekan-Kütüphaneler

Üçüncü mekân kavramlaştırması ilk kez Amerikalı kent sosyoloğu Ray Oldenburg(1999) tarafından yayımlanan “The Great GoodPlace: Cafes, CoffeeShops, BookStores, Bars, HairSalons, andOtherHangouts at the Heart of a Community” başlıklı kitapta kullanılmıştır. Üçüncü mekanlar isminden de anlaşılacağı üzere birinci ikinci ihtiyaçtan sonra gelen ihtiyaçtır. Birinci ev ikinci iş üçüncü kütüphane olarak seçilebilir. Her bireyin kendine göre sıralama seçmesi mümkündür.  Artan insan sayısı ve gelişen teknolojilerle birlikte şehirleşme de artmaktadır. Metrekare başına düşen insan sayısı gittikçe artmaktadır. Bu da insanlara sunulabilecek sosyal ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri sosyal ortamların çoğaltılması ve genişletilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Üçüncü mekean olarak nitelendirme yaptığımız kütüphaneler toplumun ihtiyaçlarına karşı hizmet veren, sosyalleşmeleri için uygun ortamlar sunan mekanlardır. Kütüphanelerin kitap, raf, bir de gözlüklü kütüphanecisi algısından, sadecce sessizce kitap okunan, ders çalışılan mekan kavramından sıyrılarak daha vizyonu yüksek mekanlar haline gelmektedir. Çoklu ortamlar içinde barınmaya çalışan kütüphaneler, internet, arama motorları, sosyal medya, bloglar sayesinde insanlara bir güç sunmaktadır. İnternet ve ilişkili teknoloji hizmetleri üçüncü mekan kavramının gelişmesine ve yaygınlaşmasına yardımcı olmaktadır.

Üçüncü mekan olgusu ile kentlerin insanı yalnızlığa sürükleyen ortam ve koşullarına karşı, paylaşım, sosyalleşme ve işbirliği ile daha etkin bir hal alır. Birinci (ev) ve ikinci (iş ya da okul) mekanların tersine insanların kişisel, ailevi, işle ilgili, maddi, manevi kaygı ve dertlerini unutabildikleri, anı yaşayabildikleri yerlerdir. Ülkemizde de özellikle halk kütüphanelerinin eski geleneksel kalıplarından sıyrılarak yavaş yavaşüçüncü mekan niteliklerini taşımaya başladığını görmek olasıdır. Örneğin, kafe ortamı, kültür ve sanat ortamları, el becerileri için atölyelerin kurulması, oyun alanlarının olması, sergi alanlarının olması gibi…

2.12. Metaverse

Metaverse ya da sanal evren, insanların hiçbir fiziksel çaba harcamaksızın artırılmış sanal gerçeklik cihazları sayesinde tamamen zihinsel olarak kendilerini hissettikleri algısal evrene denir (wikipedia, 2021). Bir diğer tanım ise; fiziksel gerçeklikle arttırılmış ve sanal gerçekliğin birleştiği ortak bir online dünyalar toplumu anlamına da gelmektedir. Metaverse,Web 1.0 bağlantı, statik bir dönemde ve sonrasında daha geliştirilmiş olan Web2.0 gelmiştir.  Kullanıcı odaklı olan bu çalışmalar mobil uygulamalar ile detaylandırılmıştır.Metaverse ise Web 3.0’ ın etkisi hatta sebebi denilebilir. İnternetin olmazsa olmaz denilebileceği, ortak bir sunucu gerekmektedir. Aracısız platformsuz bağlantıların olması hedeflenmekte ve sonucunda da merkezi yapılara ihtiyaç duyulmaktadır. Web 3.0 merkeziyetsiz bir internet ortamı kurmak amacıyla çalışmaktır. Son dönemlerde kripto paraların yaygınlaştığı ve aracısız olan bu alım satım işlemi örnek alınacak olursa bilginin de aktarılmasında ya da kullanılmasında aracı olmadan aktarım işlemi gerçekleşebilir. Bu sosyal platformlarla başlayan ve bu platformlar sayesinde bilgileri toplayan, işleyen, kullanan ve pazarlayan şirketlerin, çalışmaları sonucunda kazançları kullanım oranıyla paraleldir.

 Metaverse kavramı meta ve verse yani; evren ve ötesi anlamına gelen iki kelimenin birleşimi ile “evrenötesi” anlamına gelir. Yaşadığımız dünyaya bağlı kalarak kendi istediğimiz ve tasarlayabileceğimiz sanal dünyadır. Buna örnek olarak oyunlar tasarlanmıştır. Kullanımı ile de temel düşüncesi benimsenmiştir. Sanal gerçeklik için giyilebilir teknolojilerin yaygınlaştığı görülmektedir.

Değerlendirme ve Sonuç

Karadeniz(2019)’in tez çalışmasında bahsettiği “Gelecekte Halk Kütüphanelerinin Çerçevesini Oluşturacak Kavramalar” başlığı detaylandırılıp incelendiğinde; 2019 yılından 2021 yılına kadar geçen sürede bile birçok gelişmeler olmuş ve bu da bilginin dinamizmini ortaya koymuştur.  Sürekli gelişen ve değişime uğrayan bilginin yönetildiği ve sunulduğu kütüphanelerin de sürekli değişim yapması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bilgi teknolojileri anlamında, sosyal çalışmalar anlamında, topluma faydalı olabilecek çalışmalara daha ağırlık verilmesi gerekliği ortaya çıkmıştır. Bu sebeple bilgi profesyonellerinin de kişisel gelişimlerine katkı sağlamaları kaçınılmaz bir gerçekliktir. Hizmet-içi eğitimlerin daha nitelikli hale gelmesi ve daha sıklıkla uygulanması gerekir. Bilgi ve Belge yöneticilerinin ilgi alanları tespit edilip ilgi alanlarına yönelik hizmet-içi eğitimlerin hazırlanması daha isabetli bir çalışma olur. 

Kullanıcı odaklı çalışmaların devamlılığı ve nitelikleri önemlidir. Daha nitelikli hizmetlerin sunulması daha çok kullanıcıyı kütüphanelerde görmek, daha çok bireye okuma kültürü kazandırma ihtimali ve daha çok bireyin daha sosyal olmasına sebep olmak demektir. Bu da günümüzün psikolojik hastalıklarından olan “yalnızlık”ınazaltılmasına yardımcı olmak da demektir. Böylelikle kütüphanelerin diğer disiplinlerle entegre olması ve ortak paydada çalışmalar yapılması, toplumdaki bireyler için de daha etkin hizmetlerin ortaya çıkmasına sebep olur.

       Yapılan çalışmanın yanında eklenmesi öngörülen kavramlar vardır. Bunlar;bigdata, metaverse, bilgi teknolojileri, web tasarımı, sosyal medya kullanımı, kodlama, yazılım, analist çalışmalar, açık kaynak,değişim ve dönüşüm, doğru bilgi, telif hakları, elektronik kaynakların değişimi ve gelişimidir. Bu terimleri çoğaltmak mümkündür ve tüm bunlar 21.yy’da olmazsa olmazlar ve oldukça önem kazanan alanlar haline gelmiştir.  Bilgi çağından ve bilginin dijitalleştirilmesinin yaygınlaştığı bu düzende teknolojik gelişmelere yönelik çalışmalar yapılmalı ve hizmetler de bu konular çerçevesinde ilerlemelidir.

       Nitelikli hizmetlerin sunulması ve halk kütüphanelerinin etkin işletimi için mesleki formasyona sahip daha fazla Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümlerinden mezun personelin istihdam edilmesi gerekmektedir. Meslek formasyonuna sahip personelin olması demek kütüphaneyi kütüphane yapan unsurlara önem vermek anlamına gelir. Bu istihdamlar ise kütüphanelerin etkinliklerini artıracak en önemli ve değerli çalışmalardır.

Kaynakça

• Afzali, M. (2008). Dijital Ve Geleneksel Kütüphanelerin Odak Noktası. Türk Kütüphanciliği, 266-278.
• Akman, İ. (2010). Halk Kütüphanelerinde Hizmet Sunumu. Türk Kütüphaneciliği, 101-105.
• Alaca, E. (2017). Halk Kütüphanelerinde Yenilikçi Hizmet: Bartın Ulus Kültür Ve Sanatevi Halk Kütüphanesi Örneği. İstanbul: Hiperyayın.
• Altunbay, M., & Uslu Üstten, A. (2020). Okuma Kültürünün Bir Göstergesi Olarak Kitaplık Ve Kütüphane Kullanımı Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 916-930.
• Arın, A. (2011). Okuma Kültürü. Oku-Gel Projesi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, 3. Eğitim Bilimleri Kongresi.
• Ateş, E. K. (2015). Dijitalleştirme Süreci Ve Dijital Kütüphane Uygulamalarına Bir Bakış. S. 561-574. Doi:Http://Dx.Doi.Org/10.7827/Turkishstudies.8528
• Atılgan, D., & Yalçın, Y. (2009). Elektronik Kaynakların Seçimi Ve Değerlendirilmesi. Türk Kütüphaneciliği, 769-802.
• Bayter, M. (2018). Teknolojinin Kütüphane Kullanımı Etkisi Üzerine Bir Araştırma. 61-72. Doi:Http://Dx.Doi.Org/10.7827/Turkishstudies.14015
• Çalış, E. (2019). Türkiye’de Halk Kütüphanelerinin Sosyal Yenilikçi Girişimlerinde İleri Adım: İşbirliğinin Rolü. Yüksek Lisanas Tezi. Ankara.
• Demir, G. (2017). Oldenburg’un Üçüncü Mekân Paradigması Bağlamında Kütüphane Mekânının Sorgulanması. Bilgi Dünyası, 195-223.
• Demir, G. (2019, 05 10). Üçüncü Mekan: Kütüphanelerin Değişen Ve Gülen Yüzü. Üçüncü Mekan: Kütüphanelerin Değişen Ve Gülen Yüzü. Https://Www.Bbyhaber.Com/Bby/2019/05/10/Ucuncu-Mekan-Kutuphanelerin-Degisen-Ve-Gulen-Yuzu-Guler-Demir-Kastamonu-Universitesi-Bby Adresinden Alındı
• Emine, C. (2017). Halk Kütüphanelerinde Derme Geliştirme Politikaları: Türkiye’de Halk Kütüphaneleri Üzerine Bir Değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Enstitü: Herkes İçin Eğitim. (2019, 12 13). Üçüncü Mekan: Kütüphaneler.
• İnternetten Sonra Bu Gelecek! Metaverse. (2021, 09 19). İnternetten Sonra Bu Gelecek! Metaverse. Https://Www.Youtube.Com/Watch?V=Kbdeojkat9c Adresinden Alındı
• Karadeniz, Ş. (2019). Türkiye’deki Halk Kütüphanesi Sisteminin Değerlendirilmesi Ve Bir Ulusal Halk Kütüphanesi. Doktora Tezi. Ankara.
• Kurulgan, M. (2013). Bilgi Teknolojilerinin Kütüphane/ Bilgi-Belge Merkezlerine Etkisi: Toplumsal, Yapısal, Yönetsel Ve İşlevsel Açılardan Bir İnceleme. Türk Kütüphaneciliği, 472-495.
• Kutluca, T., & Yalman, M. (2016). Geleneksel Kütüphanelere Alternatif Bir Tasarım: E-Kütüphane. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergis.
• Memduhoğlu, H. B. (2008, Aralık). Örgütsel Sosyalleşme Ve Türk Eğitim Sisteminde Örgütsel Sosyalleşme Ve Türk Eğitim Sisteminde. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 137-153.
• Odabaş, H., Akkaya, M., & Polat, C. (2020). Kent Kültürü Ve Yaşamında Yenilikçi Kütüphaneler Ve Kütüphane Hizmetleri. Arşiv Dünyası, 7, 26-44. 11 25, 2021 Tarihinde Https://Dergipark.Org.Tr/En/Download/Article-File/1166240 Adresinden Alındı
• Oğuz, E. S. (2010). Türkiye’de Kültür Politikaları Ve Kütüphaneler: 1923-1980. Doktora Tezi. Ankara.
• Önal, H. (2015). Yaratıcı Kütüphanelerde Yenilikçi Bilgi Hizmetleri.
• Spor Bilimleri Anabilim Dalı. (Tarih Yok). Sosyalleşme Ve Kültür. Sosyalleşme Ve Kültür. 11 9, 2021 Tarihinde Açıkders: Https://Acikders.Ankara.Edu.Tr/Pluginfile.Php/54941/Mod_Resource/Content/0/6_Sosyalle%C5%9fme%20ve%20k%C3%Bclt%C3%Bcr.Pdf Adresinden Alındı
• Uçak, N. Ö., & Şenyurt Topçu, Ö. (2012). Günlük Yaşamda Bilgi Gereksinimi Ve Halk Kütüphaneleri.
• Web 3.0 + Metaverse. (2021, 10 31). Web 3.0 + Metaverse. Https://Www.Youtube.Com/Watch?V=Yuıqq6ce08y Adresinden Alındı
• Wikipedia. (2021, 11 12). Https://Tr.Wikipedia.Org/Wiki/Z_Ku%C5%9fa%C4%9f Adresinden Alındı
• Yılmaz, B. (2007). Hedef Gruplara Yönelik Yaratıcı Kütüphane Hizmetleri Ve Proje Geliştirme:Halk Kütüphaneleri Gaziantep, Bartın Ve Antalya Bölge Seminerleri Değerlendirme. Türk Kütüphaneciliği, 75-87.
• Yılmaz, B., & Ersoy, A. (2009). Yaşam Boyu Öğrenme Ve Türkiye’de Halk Kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciliği, 803-834.