MİNYATÜR SANATI

Minyatür Sanatı

Batı anlayışına dönük Türk Resim sanatı, 19. yüzyılda başladı. Öndan önce belli kurallar içinde varlığını sürdüren “minyatür” adı verilen resim sanatı vardı. Minyatür el yazması kitaplara menti aydınlatmak için nakkaşlar tarafından yapılıyordu. Minyatür dendiği zaman genellikle Doğu Kültürü anlaşılmasına rağmen, Batı’da da yaygın olarak kullanıldı. Ancak 15. yüzyılda matbaanın bulunmasıyla etkinliğini kaybetti.

Minyatür, Doğu kültüründe önemli bir yere sahiptir. Bilinen en eski örneklerine 8. yüzyıldan kalma Uygur minyatürleriyle, biçim yönünden benzerlikler gösteren duvar resimlerinde rastlanmıştır. Sasaniler döneminde peygamberliğini ilan eden Mani, aynı zamanda döneminin ünlü ressamıydı. Yapıldıkları dönemin özelliğini taşıyan minyatürler, İslam dininin kuralları dahilinde de varlığını sürdürebildi. Batı’daki gibi, büyüt boyutlu duvar resimleri yapılmasa da, el yazması kitaplarda her türlü insan ve hayvan suretlerinin bulunduğu minyatürler yapıldı. Ançak İran minyatüründe peygamberin yüzü açık olarak çizilmesine rağmen, Osmanlı minyatürlerinde peygamberin yüzü örtülmüş, gözü burnu ve ağzı çizilmemiştir.

ÖZELLİKLERİ

İslam minyatür sanatının temeli ilk kuvvetli islam devletinin kurulduğu Tebriz, Şiraz, Bağdad ve Herat’ta atılmış daha sonraları, Kazvin, Isfahan, Buhara gibi çeşitli yerlere yayılmıştır. İslam devletleri 16. ve 17. yüzyıllarda bir yandan doğuya doğru yayılırken, Selçuklularla da batı’ya doğru bir gelişme göstermiş, bu esnada Konya’da bir minyatür okulu kurulmuş, daha sonra Osmanlı İmparatorluğu sayesinde bu sanat önce Edirne’ye sonra da İstanbul’a saray’ın nakkaşhanesine getirilmiştir. Yüzyıllar içinde gelişen minyatür sanatı yine de, bölgelere göre bazı farklılıklar göstermektedir.

  SELÇUKLU (1040-1308) MİNYATÜR SANATI

  Selçuklular İran, Azerbaycan, Mezopotamya, Suriye ve daha sonra Anadolu Selçukluları olarak 300 yıla yakın hüküm sürmüşlerdir. Büyük Selçuklu Devleti döneminde minyatürlü yazmaların hazırlanışı hız kazanır. Tuğrul Bey 1055’te Bağdat’ı alıp başkent yapar. Burada bir sanat merkezi kurarak ilk minyatür okulunu açar. Daha sonra Musul, Diyarbakır ve Konya’da minyatür sanatı gelişimine devam etmiştir. Selçuklu İmparatorluğu’ndan sonra bölgede kurulan kısa süreli devletlerle Tebriz, Şiraz ve Bağdad’da çeşitli sanat merkezleri ve minyatür okulları kurulmuştur.

Konuları:

Tıp, botanik, astronomi ve mekanik buluşları içeren bilimsel konular ile Mesnevi ve hikâyelerdir.

Özellikleri:

Kişilerin yüzleri yuvarlak ve çekik gözlü olarak gösterilmiştir. Arka planda kırmızı ve mavi gibi kuvvetli renkler kullanılmıştır. Figürlerin yer aldığı mekanlar ve doğa, fonda sembolik olarak gösterilmiştir.

  İLHANLI (1295-1335) MİNYATÜR SANATI  

  Gazan Han zamanında İslamiyeti kabul eden Moğollar en parlak dönemini de o yıllarda yaşadılar.

Konuları:

Tarihi ve dini konulu kitaplar ile destanlar.

Özellikleri: 

  Minyatürlerde Uzak doğu geleneğine dayanan gerçekçi ifadeler resmedilmiştir.

  İNCU DEVLETİ (1303-1353) MİNYATÜR SANATI

  Mahmud Şah 1325’te Şiraz’ı alarak, burada bir sanat merkezi kurar.

Özellikleri : 

Zeminde kırmızı ve sarı renk hakimdir. Manzara ve mimarî elemanlar basittir. Giysilerde Moğol devri etkileri görülür. Figürler hikayeci anlatıma uygun, resim düzeyinde iri olarak çalışılmıştır.

  CELAYİRLİLER (1376-1410) DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

  Celayirliler Devletinin ilk başkenti Tebriz ve ikinci başkenti Bağdad’da kurulan sanat merkezlerinde değerli minyatürlü eserler meydana getirilmiştir.

Özellikleri:

Çalışmalar Moğol uslûbu ile İslam dünyasının bir sentezi şeklindedir. Kitap sanatına uygun bir tarz benimsenmiş ve klasik üslûbun temeli bu dönemde atılmıştır.

  MUZAFFERİLER (1353-1393) DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

Celayirlilerin sanatına yakın bir anlayışla eserler vermişlerdir.

Özellikleri:

Kitapların boylarının küçülmesiyle minyatürler de küçülmüştür. Minyatürlerde islami düşünceye uygun soyut bir anlatım tarzı kullanılmıştır. Çalışmalar kitap kurallarına göre yapılmıştır.

  TİMURLULAR (XIV.yy.sonundan XV. yy. sonuna kadar) DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

  XIV. yüzyıl sonunda İran’ı alan Timur, Tebriz, Şiraz ve Bağdat’da buralara ilaveten Semerkant, Buhara ve Hive’de sanat merkezleri kurmuş. Önceleri sanat merkezi Şiraz’da iken, Şahruh’un saltanat yıllarında (1405-1447) Herat’a taşınmıştır.

a. Şiraz Okulu Minyatür Sanatının Özellikleri :

Kitap boyutları Muzafferilerde olduğu gibi küçük tutulmuştur. Hareketli çizgilerle şekillenen küçük figürler yuvarlak yüzlü çekik gözlü doğu kıyafetiyle resmedilmiştir. Süngerimsi kayalıklar, basit bitki örtüsü ve enine gelişen kompozisyonlar göze çarpar.

b. Herat Okulun Minyatür Sanatının Özellikler:

Figürler oldukça realisttir. Kompozisyonun genellikle sağ tarafında yer alan iri çınar ağaçları vardır. Cepheleri yazı ve cinilerle süslü köşkler ve mimari elemanlar göze çarpar. Renk tonlarının son derece iyi uygulanmıştır.

  KARAKOYUNLU-AKKOYUNLU TÜRKMEN DEVLETİ MİNYATÜR SANATI

A. Karakoyunlular XIV. yüzyılda Van Gölü civarında yerleşmişler, daha sonra Cihanşah 1446’da Bağdat’ı alarak tüm İran’a sahip olmuştur. Önce Şiraz’da bulunan sanat merkezi Bağdat’a taşınmıştır. Bu dönemin minyatür özellikleri:

Timur döneminin etkileri görülür. Figürler kısa boylu ve daha şişman çizilmiştir. Uzak doğu etkisi belli olur.

B.Akkoyunlu Türkmen Devleti XV. yüzyıl başında Doğu Anadolu’da kurulmuştur. Devletin başkenti Tebriz’dir.

Özellikleri:

Akkoyunlu minyatür sanatının temeli Karakoyunlular zamanında atılmıştır. Tebriz’deki sanat okululunda zengin çalışmaların yapıldığı bilinir. Kıyafetlerde fazla süslemeye yer verilmiş, zarif figürler kullanılmıştır. Açık renk tonlarıyla zengin renk çeşidine yer verilmiştir.

  SAFEVİ (1502-1722) DEVLETİ DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

 Şah İsmail 1502’de Akkoyunlu’lardan Tebriz’i alarak Safevî Devletini kurduğunda Akkoyunlu sanatçılarını da idaresi altına aldı. Safevîler devrinde Tebriz, Kazvin, Isfahan ve Şiraz şehirlerinde ayrı ayrı okullar kurularak, minyatür sanatında 16. yüzyılın başarılı örnekleri ortaya çıkmıştır.

a. Tebriz Okulu (1502-1548) 

Aşırı yüzey süslemeciliği vardır. Son derece itinalı işçilik görülür. Kompozisyonlar oldukça kalabalıktır. Çok zengin renk çeşidi kullanılmıştır. Sarıklarda 16. yüzyıla kadar yaygın şekilde kullanılan “Tac-ı Haydari” adı verilen uzun kırmızı serpuşlar görülür.

b. Kazvin Okulu (1548-1598) 

Yuvarlak yüzlü ince uzun figürler görülür. Resmi sınırlayan çerçeveyi aşan zarif doğa görünümleri vardır. Altın yaldızın zengin rekn çeşidiyle kullanılması göçe çarpar. Dikey hatlar egemen olmaya başlamıştır.

c. Isfahan Okulu (1598-1722) 

Günlük yaşamı anlatan konular işlenir. Yay gibi kıvrılmış, bacak ve gövdeleri uzun figürler çizilmiştir. İnsan figürlerinin başlarında devrin modası olan dağınık sarıklar bulunmaktadır.

d. Şiraz Okulu (16. Yüzyıl) 

16. yüzyılın başında dekoratif bir üslûp kullanılmıştır. Renkler oldukça uyumlu olup, pastel tonlar tercih edilmiştir. Altın yaldıza oldukça bol yer verilmiştir. Dikine gelişen kompozisyonda oldukça ince işçilik göze çarpar.

16. yüzyılın ikinci yarısı:

Kitap boyları daha önceki örneklere göre daha büyüktür. Bol miktarda eflatun renk kullanılmıştır. Konu önemini kaybederken çok sayıda figürde kompozisyon karışık bir özellik kazanmıştır. Parlak ve canlı renkler kullanılmıştır. İnce uzun zarif hatlı figürlerin yüzlerinde benler görülür. Minyatürler sayfayı dolduracak şekilde genişletilmiştir.

 ÖZBEK(1500-1600) DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

Şeybani Han 1500’de Buhara’yı alarak başkent yapmış ve 1507’de Herat’ı ele geçirince buradaki sanatçıları Buhara’ya getirtmiştir. Bu dönemin özellikleri:

Çok renkli kıyafetler içinde, tek veya grup halinde kadın ve erkek figürleri görülür. Zayıf figürler vardır. Pastel tonlarda üst üste yapılmış süngerimsi kayalar ve bol taşlı zemin göze çarpar. Düz satıh halinde bol miktarda yaldız kullanılmıştır.

MÜSLÜMAN HİND İMPARATORLUĞU (XV. yy. sonu – XVI yy. başı) DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

 Hindistan’da minyatür sanatı Babür’ün (1483-1530) kurduğu Hind İmparatorluğu döneminde gelişmiştir. İlk eserlerde Tebriz ve Herat okulunun etkisi görülür. Bu dönemin özellikleri:

Minyatürlerde hükümdarların savaşları, avlanması ve törenleri gösteren konular işlenmiştir. Konular gerçekçi bir yaklaşımla resimlen-dirilmiştir. Bol miktarda altın yaldız kullanılmıştır. Kuvvetli renklerin yanında indigo mavisi, canlı sarı renkler göze çarpar. Hind minyatürleri yapımında Keşmir’de yapılan bir kağıt kullanılmıştır.

 OSMANLI(1299-1922)DEVLETİ DÖNEMİ MİNYATÜR SANATI

 Osmanlıca’da minyatüre “Nakış” denirdi. Minyatürler saraya bağlı nakkaşhanelerde, nakkaş yönetiminde pek çok sanatçı tarafından üretilirdi. Atölyede usta, kalfa, çırak ilişkisi vardı. Nakkaş metindeki olayları resimlerken, gördüğü gibi değil, düşündüğü gibi çizerdi. Başkalarıyla birlikte çizilen padişah, uzakta olsa bile öndekilerden büyük çizilirdi. Bu onun makam olarak büyüklüğünü gösterirdi. Uzaktaki ağaç yapraklarına dek, hatta bir geyik kirpiklerine varıncaya dek çizilirdi. Yapılar, ağaçlar yan yatar, dağlar eflatun, gökyüzü yaldız, atlar mavi olabilirdi. Osmanlı minyatür sanatı bir saray sanatıydı. Bu nedenle, padişahların gösterdiği yaklaşım minyatürün yaşaması ve gelişmesinde önemli bir etkendi.

Üç kıtada en uzun süreli İslam devletini kuran Osmanlı İmparatorluğu 15., 16. ve 17. yüzyıllarda gösterdiği kültür ve sanat alanındaki başarılarının etkisi günümüzde de devam etmektedir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde sultanların ilgisi ve desteğiyle minyatür sanatında çok çeşitli ve başarılı eserlerin verilmesini sağlamıştır. Osmanlı-Türk minyatüründeki en önemli gelişmeler Fatih Sultan Mehmed döneminde başladı. Fatih bilim, sanat ve kültüre meraklı bir insandı. İstanbul’un alınmasından sonra, bilim, sanat, kültür açısından önemli gelişmeler yaşandı. İtalya’dan başta Bellini olmak üzere birçok ressam getirildi. Bursalı Sinan Bey gibi, kimi Türk ressamlar da İtalya’ya gönderildi. Fatih’in sarayda kurduğu nakkaşhane etkinliğini 19. yüzyıla kadar sürdürdü.

a. Fatih Sultan Mehmed – I. Selim dönemlerinin özellikleri:

Eserlerde av sahnelerini içeren konular işlenmiştir. Realist bir tarz uygulanmıştır. Tabiata geniş yer verilmiş, konular dinamik ve hareketli bir ortamda işlenmiştir.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Türk minyatür sanatı hızlı bir gelişme gösterdi. İçinde insan figürü bulunmayan, kent, kale, liman görüntülerinin yer aldığı gerçekçi eserler yapıldı. Bu tarzı yansıntan dönemin en ünlü sanatçısı Matrakçı Nasuh’tu. Bu dönemin diğer önemli sanatçısı Nigari, Fatih’ten sonraki dönemde portre geleneğini sürdürdü. Minyatüre yeni boyutlar getirdi.

b. Kanuni Sultan Süleyman dönemi özellikleri :

Osmanlı kitap sanatının en parlak dönemidir. Sarayda Türklerin oluşturduğu Cemat-i Rum ve İranlıların oluşturduğu Cemat-i Acem adlı iki nakkaş grubu vardır.

Minyatürlerde işlenen konular :

Kale, liman ve şehirler topoğrafik bir anlatımla çizilmiştir. Osmanlı sarayının ekonomik gücü ve halkın yaşantısı anlatılmıştır. Elçi kabulleri ve sultanın adaleti vurgu-lanmıştır. Sultanların faaliyetleri, avlanma sahneleri ve hünerleri anlatılmıştır.

Teknik ve boyama özellikleri :

Yukarıdaki konular tamamiyle gözleme dayanarak çizilmiştir. Figürler ve çevre arasında bir ahenk ve ölçü göze çarpar. Kıyafetler detaylı olarak işlenmiştir. Türk mimarisinde kullanılan geometrik süslemelere yer verilmiştir. Zengin ve etkileyici renklerin yanı sıra, arka planda pastel renklerin kullanıldığı görülür. Altın yaldız gözü yormayacak şekilde kullanılmıştır. Aynı yüzyılda Bağdat’da farklı bir okulun olduğu şair Fuzuli’nin eserlerindeki minyatürlerden anlaşılır.

Sultan II. Selim ve IV. Murad’ın zamanında Kanuni döneminin bütün özellileri devam eder. Sultan III. Mehmed dönemi klasik dönemden biraz farklıdır. Bu dönemde kullanılan renkler klasik döneme göre daha canlıdır. Kompozisyonlardaki figür sayısında azalma görülür. Konular sade bir anlatım tarzı ile işlenmiştir.

Sultan I. Ahmed, II. Osman ve III. Ahmed döneminde, minyatür sanatı klasik dönemin özelliklerini XVIII. yüzyılın sonuna kadar sürdürmüştür. Osmanlı tarihinde Lale Devri olarak bilinen dönemde Batı etkisi görülmeye başlarsa da klasik dönemin özellikleri de devam eder. Bu dönemde : Kadın ve erkeklerin kıyafetleri günün modasına göre resmedilmiştir. Portre sanatı yeniden önem kazanırken, tek tek figürler halinde çalışmalar yapılmıştır. İslam sanatında uygulanan iki boyutlu çalışmaların yerine üçüncü boyutun da girdiği göze çarpar.

Kaynak İçin Tıklayın