Bilimsel Araştırmalarda Etik ve İntihal

Bilimsel Araştırmalarda Etik ve İntihal

Özet

Bilimsel araştırmalarda etik dışı uygulamalar sık karşılaşılan bir durumdur. Akademik alanda araştırma yapan bir çok kişi akademik kariyer ve yükselme hırsından dolayı intihale başvurdukları görülmektedir. İntihal kasıtlı olarak yapıldığı gibi bazen bilinmeden ve istenmeden de intihale başvurulduğu görülmüştür. Kasıtlı olarak yapılan intihalde, araştırmacı intihal yaptığının farkındadır ve bilerek intihale başvurmuştur. Bilinmeden yapılan intihalde ise, araştırmacı intihal yaptığının farkında değildir ve intihal ile ilgili yeterli bilgi birikimine sahip olmadığı için başvurduğu görülmektedir. İntihale en çok başvuranların en başında şüphesiz öğrenciler olduğu bir gerçektir.

Üniversite öğrencileri, genellikle intihali kasıtlı olarak yapmadıkları bir gerçektir. İntihali engellemenin en basit yollarından biri üniversite yılları aşamasında eğitimin verilmesi gerekmektedir. Üniversitelerin ders müfredatına bilimsel etik ilkeleri önemi vurgulanmalı ve intihale başvurmanın doğru bir kavram olmadığı ile ilgili eğitim verilmelidir.

Akademik alanda sık sık intihale başvurmak özgün çalışmaların
oluşumunu engellediği gibi, aynı çalışmaların kendini tekrar edilmesine neden olabilmektedir. Sık sık intihal yapma dünyada olduğu gibi Türkiye’de de intihali engellemek için birçok girişimde bulunulmuştur. 2002’de TÜBA tarafından “Bilimsel Etik Kurulu” oluşturulmuştur. İntihali engellemenin yollarından bir diğeride internet tabanlı programlar aracılığıyla çalışmaların benzerlik oranları tespit edilebilir. intihali engellemek için başta üniversiteler olmak üzere birçok kurumda bilimsel etik ve intihal komisyonu oluşturulmalı ve bunların çalışmaları sürekli yetkili merci tarafından denetlenmelidir.

Bilimsel Etik

Bilimsel araştırmaların temeli dürüstlüğe dayalıdır. Bilim insanı, çalışmalarıyla toplumun ve bilim dünyasının güvenini kazanmak zorundadır. Bu güvenin kazanılması için belirli ilkelere uyulması gerekmektedir. Bilimde etik dışı davranışlar toplumun bilime olan güvenini azalmasına ve bilim insanın da onurunun zedelenmesine sebep olur.
Bilim insanı, çalışmalarıyla toplumun geleceğine yön verir. Toplumu çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarmak, toplumun ihtiyaç duyduğu bilgi birikimi ve faydalı çalışmaları topluma kazandırmak ancak bilimsel çalışmalarla gerçekleşir. Bilimsel ve akademik çalışmalarda bilim insanı, bilimsel etik ilkelerine uymak zorundadır. Bilimsel araştırma yapanlar, araştırmanın amacını, tasarımını yapılış amacını, uygulanması ve çalışmanın analizi sürecinde belli ilke ve standartlara uymalı, çalışmasında dürüst davranmalı, aynı araştırmayı yapan diğer araştırmacıların çalışmalarına saygı duymalı ve bunu kendi çalışmasında atıfta bulunarak göstermelidir (Ertekin, vd., 2002, ss.11-13). Etik değerlerin ihmal edilmesiyle üretilen, yayımlanan, yorumlanan ve paylaşılan her bilgi kuşkuyla karşılanacak ve toplumun aklında soru işaretlerine sebep olacaktır.

Bilimin ilerlemesi, önceki çalışmaların incelenmesi, yorumlanması, değerlendirilmesi ve yeni bir çalışma üretme sürecine dayanır.
Fakat önceki çalışmalardan yararlanırken önceki çalışmayı tamamen kopyalamamak, başkası ya da başkaları adına çalışma yapmamak, bilgiyi çarpıtmadan olduğu gibi vermek ve bilginin sahibini çalışmada atıfta bulunarak göstermek olarak değerlendirilebilir (Uluç, 2012, s.130).

Bilimsel etik dışı davranışlarda en sık karşılaşılan durumlardan biri de intihaldir. İntihal, “başkalarının yazılarından bölümler, dizeler alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip
değişik bir biçimde anlatma (TDK, 2010). olarak tanımlanmaktadır.

İntihal Türleri

Uydurma (fabrication)
Araştırmacının çalışmasında olmayan verileri üreterek araştırmanın niteliğini artırmak için başvurduğu yollardan biridir.
Çarpıtma (falsification)
Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirme kapsamı dışında tutmak, araştırmansonuçlarını olduğundan farklı göstermek ve araştırma sonuçlarına kasıtlı olarak değiştirmeknolarak tanımlanabilir. .
Aşırma (plagiarism)
Başkalarının metotlarını, yöntemlerini, yazılarını ve şekillerini çalışmanın sahibine uygun atıfın yapılmaması ve yararlanılan bilginin kendisine aitmiş gibi kullanması olarak ifade edilebilir.
Yayın Tekrarı (duplication)
Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergiye yayım için göndermek veya yayımlamak. Budamyayını hazırlayan kişi veya kuruluş için büyük bir kar amacı gütmektedir.
Dilimleme (Least Publishable Units)
Araştırma sonucunu bölerek farklı yayınlarda kullanmak üzere birden çok çalışmada kullanmak olarak tanımlanabilir. Bu da çalışmanın bütünlüğünü bozduğu gibi nitelikli yayınların
oluşumunu engeller. .

Yazarlık hakları sorunu
Yayın etiği ihlalleri ülkemizde en sık rastlanan intihal sorunları başında gelmektedir (İnci, 2015, s.288). Bu sorun daha çok araştırmaya hiçbir katkısı olmayan yazar ve araştırmacıların mçalışmada gösterilmesidir. Araştırma aşamasında hiçbir katkıda bulunmaz aynı zamanda akademik alanda yükselmek için yetkili üst akademisyenler tarafından çalışmada gösterilmesidir.

Yazar adlarında değişiklik yapma
Aynı çalışmanın faklı bir yerde kullanmak üzere diğer yazarların bilgisi dışında faklı bir yazarın çalışmaya eklenmesidir. Sahtecilik
Araştırmacının hiçbir araştırma yapmadan kendiliğinden uydurduğu araştırma sonuçları üreterek çalışmasında göstermesidir. Bu tür sahte araştırma metotları bilime zarar verdiği gibi toplumuda olumsuz etkilemektedir (İnci, 2015,s.288).

Sahtecilik
Araştırmacının hiçbir araştırma yapmadan kendiliğinden uydurduğu araştırma sonuçları üreterek çalışmasında göstermesidir. Bu tür sahte araştırma metotları bilime zarar verdiği gibi toplumuda olumsuz etkilemektedir (İnci, 2015,s.288).

Bilimsel Araştırmalarda İntihalin Nedenleri
Bilimde intihal, bilimsel araştırmaların önünü kapatmasına ve yeni çalışmaların oluşumunu engellediği gibi, toplumun bilime olan güveni de sarsılır. Bilim sürekli yeni çalışmalar ve buluşlar sayesinde kendini yenileyerek ve eski çalışmalardan yola çıkarak yeni çalışmaların oluşmasını sağlar. Bilimin temel felsefesi dürüstlüktür.

Bilimsel araştırmalarda birçok bilim insanı, çalışmasını kısa bir sürede bitirmek, akademik alanda bir an önce yükselmek, zamanı verimli kullanamamak, akademik nedenler ve dış baskılar sonucu özgün bir çalışma üretmemekte ve etik dışı davranış olan intihale başvurabilmektedir. İntihalin nedenlerine kısaca değinecek olursak;

Eğitim Eksikliği
Bilindiği üzere bilimsel çalışmaların etik dışı uygulamanın en önemli sebeplerinden biri de eğitimin verilmemesi ya da eksik verilmesidir. Bilimsel araştırma yapan kişilere, bilimsel yayın üretme, bilimsel araştırma yapma, bilimde etik ve intihal nedir, bilimsel etik ve intihal toplum ve bilime nasıl yön verir vb. eğitim verilmelidir (İnci, 2009, s.81). Bilimde etik ve intihalle ilgili eğitim verildiği zaman araştırmacı, bilgi ihtiyacını erken tanımlar, çalışması için uygun literatür taramasının yapılması, doğru ve uygun kaynağın seçimi de kolaylaşmış olacaktır. Aynı zamanda fazla zaman kaybetmeden kaynağa erişme imkanı sağlanmış olur.

Bireysel Özellikler
Araştırma aşamasında, araştırmacı ya da bilim insanı bilgiye aç olmalıdır. Yani çalışması için farklı kaynaklardan yararlanmalı, çalışması için en uygun olan kaynak seçimine dikkat etmelidir. Kişi araştırmaya ve bireysel öğrenmeye (kendi kendine öğrenme) yetkin ve hevesli olmalı, farklı kaynaklardan yararlanmalı ve yararlandığı kaynaklardan kendi cümleleriyle öz bir çalışma üretebilmelidir.

Mali Nedenler
Kişinin maddi bütçesinden kaynaklı olarak daha fazla bilgiye erişememesi olarak değerlendirilebilir. Buda araştırma konusu için yeterli kaynağa ulaşamama sorununu getirmekle beraber intihale başvurulmasına sebep olabilmektedir.

Kurum Kültürü
Bilimsel araştırma etiğine uymayan kurumlar, araştırmacıların ya da akademisyenlerin intihale başvurmalarına ve bilimde etik dışı davranışların artmasına sebep olabilmektedir.

Buda kurumun saygınlığını azalttığı gibi, bilimsel etik ilkelerini de ihmal etmiş olur. İntihal emek hırsızlığı olarak da ifade edilebilir. Başkalarının yapmış olduğu çalışmayı ya da çalışmaları kendisininmiş gibi göstermek, aslında çalışmayı yapan kişinin emeğini çalmak demektir.

Bilimsel araştırma, daha önce yapılmış çalışmaların üzerine yeni şeyler eklenerek, yeni çalışmaların oluşum sürecini hızlandırır.

Eklenecek yeni çalışmalar ise, belli ölçütler çerçevesinde olmalıdır (Uçak ve Birinci, 2008). Bilim ahlakı, araştırmacının çalışmasına yani emeğe saygıyı işaret eder. İntihal, bilimsel çalışma ve araştırmalarda sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. “Gelişmiş toplumlarda bilimsel sahtekarlık yaptığı saptandığında sahtekarlık yapanlar çok etkin bir şekilde yalnızlaştırılmakta ve dışlanmaktadır” (İnci, 2009, s.71).

Bilimsel araştırmaların tekrarını önlemek ve yeni çalışmaların önünü açmak için intihalden kaçınmak gerekmektedir. Bilimsel araştırmalarda ihmal, araştırma aşamasında, araştırma için gerekli olan koşulların yerine getirilmemesiyle doğan yanıltma biçimidir. Bazen ihmal, araştırmacının deneyim sahibi olmamasından kaynaklandığı gibi, bazen de zamandan tasarruf etmek, maddi harcamayı azaltmak, disiplinsiz çalışma ve doğru araştırma ve doğru kaynağa ulaşmamaktan kaynaklanabilmektedir. Bilimsel saptırma,

“Yapılan bilimsel araştırmanın süreçlerini ya da sonuçlarını kasıtlı olarak saptırma; dolayısıyla araştırmanın yinelebilirliğini ve araştırma bulgularının güvenirliğini bozmaktır (Aü, 2011, s.2). Bilimsel araştırmalarda intihal sık sık tekrarlandığı zaman yeni çalışmaların oluşum süreci yavaşlattığı gibi aynı çalışmanın tekrar edilmesine sebep olur, buda bilimin gelişmesine ve ilerlemesine olumsuz yönde etki eder.

İntihalden kaçınmak için araştırmacının bilgi arama davranışını saptaması gerekmektedir. Bilgi ihtiyacını belirleme, araştırma yapma ve araştırma sonucu okuduklarından kendi cümleleriyle yeni ve özgün bir çalışma elde etmesiyle intihalden kaçınmış olacaktır.

İntihali bilimsel yanıltmalardan ayıran en önemli özelliği, araştırmanın temelinde atıfın bulunmasıdır (Özenç Uçak ve Birinci, 2008, s.191). Çalışmada atıfta bulunulduğu zaman çalışmanın sahibine yani emeğine saygı duyulmuş olur. İntihalin nedenleri ile ilgili TÜBA’nı (2002) hazırlamış olduğu bir raporunda bilimde etik dışı davranışların nedenleri diye dört gruba ayırdığı görülmektedir. Bunlardan ilki, eğitimin eksik verilmesinden kaynaklandığı belirtilmiş.

Araştırmacılara, konferans, seminer vb. eğitim verilmemesi sonucu bu tür eğilimlere sebep olduğu belirtilmiş. İkinci neden ise, bireysel özelliklerden kaynaklandığı üzerinde durulmuş. Bireysel özellikler, daha çok gelişmemiş toplumlarda karşılaşılan bir durum olarak görülmüştür.

Üçünde neden, bilimsel çalışmalarda nitelikli yayınların üretilmemesinden kaynaklandığı üzerinde durulmuştur. Dördünde nedeni ise mali nedenler olarak görülmüş. Buda bireyin maddi yetersizlikten dolayı istenilen ve çeşitli kaynaklara ulaşmada sıkıntının yaşanması olarak belirtilmiştir (s.40-41).

İntihal bazen kasıtlı olarak yapıldığı gibi bazen de bilinmeden yapılmaktadır. Kasıtlı intihalde araştırmacı intihal yaptığının farkındadır. Bilinmeden yapılan intihalde ise, araştırmacı intihal yaptığının farkında değildir, yani kasıt yoktur.

İntihale bir çok faktör neden olabilmektedir. Bunlardan biri teknolojinin gelişmesiyle internet ortamında artan bilgi kirliliğidir. Araştırmacı internet vb. tarayıcılardan araştırıp okuduğu bir bilgiyi kendi çalışmasına eklemesi sonucu sanki yararlandığı bilgiye atıfta bulunmasına gerek duymaksızın kendisininmiş gibi göstermesi de bir intihal türüdür.

Üniversite aşamasına yeni başlayan bir öğrencinin kasıtlı olarak intihal yapmadığı bir gerçektir. Bunun temel sebebi, atıfta bulunmasının öneminin bilinmemesi ve nasıl atıfta bulunacağını bilmemeleri ve bununla ilgili herhangi bir eğitim almamış olduklarıdır.

Öğrencilerin intihalle ilgili eğitim almamaları sonucu intihalin ne anlama geldiğini bilmemelerine ve yanlış kavram ve anlamlar geliştirmelerine sebep olabilmektedir (Çakmak, 2015, s.218). Günümüzde bilgi hızla üretilmekte ve bu bilgiler internet vb. tarayıcılar aracılığıyla erişilebilmekedir.

Böyle bir ortamda istenilen bilgiyi bulma, değerlendirme, organize etme ve sentezleme sonucunda yaşama entegre etmek oldukça zorlaşmaktadır (Çakmak, 2015, s.218).

Bilimsel araştırmacıların yeni bir bilgi üretme aşamasında çalışmalarında yararlandığı kaynaklara atıfta bulunmalı ve en sonunda kaynakça kısmında bilginin kaynağını istenilen formatta ve bilimsel etik ilkelerine uyarak vermelidir. Böylece yeni bir bilgi üretmekle beraber, atıfta bulunan yazarın emeğine de saygı duyulmuş olur. Bilimsel araştırmalarda intihal ve bilimsel etik yanıltmalarının sadece yayınlanma sürecinde değil, araştırma ve uygulamaesnasında da ortaya çıkabildiği unutulmamalıdır (Yaşar, 2018, s.39).

Bilimsel Araştırmalarda İntihale Karşı Çözüm Önerileri

Bilimsel araştırmalarda intihali engellemek ve yeni çalışmaların önünü açmak için alınması gereken bazı tedbirler bulunmaktadır. Sorunun ortaya çıkmadan önce sorunun belirtilmesi ve tedbirlerin en başından alınması intihali engellemenin en basit yolu olarak değerlendirilebilir (Yaşar, 2018, s.40).

Akademik çalışmalarda intihali engellemek için TUBİTAK çalışmalarını sürdürmektedir. Bunun yanı sıra 2006 yılında kurulan TÜBA tarafından “Bilim Etiği Kurulu” oluşturulmuştur (Özenç Uçak ve Birinci, 2008, s.196). İntihalin önüne geçmek için başta üniversiteler olmak üzere çeşitli eğitimler verilerek intihalin önüne geçilebilir. Üniversitelerin ders programlarına “Bilimsel Etik ve İntihal” konulu ders müfredata eklenebilir. TÜBA tarafından hazırlanan

“Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunlar” (2002, s.62) başlığı adı altında etik dışı davranışların çözümü için şu tavsiyelerde bulunmuştur;
• Araştırma sürecine önem verilmeli.
• Etik kurallar önemsenmeli.
• Yeni araştırmacılara basit konular verilmeli.
• Araştırmacıları baskıdan uzak, rahat araştırma yapabilmelerini sağlamak.
• Yayının sadece niceliğinin değil, nitelikli yönünün de bulunması gerektiği öğretilmelidir.

İntihal basit bir durum gibi görünebilir ancak akademik araştırmacılar ve bilim insanları için çok önemli bir durumdur. Bunun temel nedeni, bilim insanlarının yıllarca emek vererek yaptıkları çalışmalarının başka bir araştırmacı tarafından kasıtlı olarak kendi çalışmasınd atıfta bulunmadan yararlanması ve bilgiyi kendisine aitmiş gibi davranmasıdır

İntihali engellemenin çözüm yollarından biri de internet tabanlı programlar aracılığıyla ödev, tez, makale vb. çalışmaların benzerlik oranını ölçmeye yarayan Dr. John Barrie tarafından kurulup geliştirilen Turnitin’dir. Turnitin sistemine yüklenen ödev, tez, makale vb. çalışmaları sistemde kayıtlı metinlerle karşılaştırarak benzerlik oranını hesaplamış oluyor. İntihale karşı alınacak önlemlerden bir diğeri ise iTechnicate programı aracılığıyla çalışmaların benzerlik oranı tespit edilebilir. Özgün çalışmaların oluşumunu sağlamak, her bir çalışmaya DOI (Digital Object Identifer) numarası vererek her bir çalışmaya benzerlik ranlarını göstermek gerekir (Yaşar, 2018, s.40).

Sonuç ve Öneriler

İnsanoğlu hata yaparak, yaptığı hatalardan ders çıkararak doğruyu yanlıştan ayırmayı öğrenir. Bilimsel etik ilkelerinde etik dışı uygulamalara başvurmak bilimde hoş karşılanmadığı gibi toplumun bilime olan güveninide sarsmış olur. Bilimsel etik ilkelerinde kural dışı uygulamalarından biri de intihaldir.

ABD’de Ulusal Sağlık Enstitüsü intihale başvurmayı tıpkı bir insanı öldürmeye benzettiği olarak kabul etmektedir. Bilimsel etik ilkeleri henüz yerleşmemiş olan gelişmemiş ülkelerde daha çok intihale başvurdukları görülmüştür.

Bilimsel etik ilkelerine önem veren gelişmiş ülkelerde ise, bilimsel etik ilkelerin ihmal eden bilimsel çalışmalarda intihale başvuranlar ise bilim kurulları tarafından bilim camiasında dışlanmışlarıdır. İntihali daha çok araştırma becerisi gelişmemiş, sorumluluk bilinci düşük, araştırma da farklı kaynaklardan yararlanmayı bilmeyen doğru kaynak seçimini iyi yapamayan vb. özellikleri taşıyan genç araştırmacılar daha çok intihale başvururlar.

Araştırmacıların bu ve buna benzer hata yapmaları bilinmeden yapılan intihal hatalarıdır.

Bu tür hatalar yapan araştırmacıların dışında bilimsel etik ilkelerini bilen ve Bilimsel araştırmalarda etik ve intihal Ethics and plagiarism in scientific research uygulayan uzman bilim insanları da intihale bilinmeden başvurabilirler. Önemli olan intihalin kasıtlı olarak yapılıp yapılmadığına bakmaktı İntihali tamamen ortadan kaldırmak ya da tamamen intihale başvurulmasını engellemek imkansızdır.

Bilimsel etik ilkelerine uygun olmayan davranışları sergileyenler, araştırmacının 1saygınlığını azalttığı gibi toplumun gelişiminide yavaşlatmış olur. Araştırmacılar çalışmalarında
kullandıkları bilginin atıfını düzgün ve doğru bir şekilde ve bilimsel etik ilkelerine uygun bir şekilde istenilen formatta belirtmelidirler. Böylece çalışmanın güvenirliğini artığı gibi bilim camiasında saygınlığı da artar.
İntihal, emek hırsızlığı, üretilen özgün bilimsel çalışmalara saygısızlıktır. Ülkemizde intihalle ilgili yaptırım çalışmaları sürdürülmektedir.

Araştırmacılar, yüksek lisans ve doktora çalışmalarında akademik yükselme için yapılan araştırmalarda bilimsel etik ilkelerini ihmal
etmeleri durumunda bilimsel etik ilkelerince uygulanacak yaptırımlara tabi tutulur. Bu tür etik ilkelerini çiğnedikleri tespit edilen araştırmacılar toplumda ve bilim camiasında saygınlıkları azaldığı gibi, meslekte ihraç edilmelerine kadar sebep olabilir. Bilim insanı araştırma kabiliyeti gelişmiş, sabırlı, azimli, bilimsel etik ilkelerine saygılı ve dürüst davranmalıdır. Günümüzde bilimsel çalışmaların daha çok özgün olmasından ziyade,
yayın sayısının çokluğu daha çok önemsenmiş ve dikkate alınmaktadır.

Akademik yükselme basamağında bu tür niteliksiz yayınların üretilmesi ve yayınlanması bilimsel etik yanıltmalarını da artırmıştır. İntihali engellemek, ve sorunun ortaya çıkmasını en baştan önlemek için her üniversitede bilimsel etik kurulu oluşturulmalı, yayınların niceliğinden çok nitelikli yönlerine daha çok önem verilmeli ve internet tabanlı intihal tespit programları kullanılarak çalışmaların benzerlik oranları tespit edilmedir. Tabi burda en önemlisi tespit çalışmalarında tarafsız olmak ve dürüst olmaktır.

Kaynakça

Anadolu Üniversitesi. (2011). Bilim etiği kılavuzu ve ekleri. http://www.anadolu.edu.tr/tr/bilim-etigikilavuzu- ekleri adresinden 1 Mayıs 2020 tarihinde edinilmiştir.
Çakmak, N. (2015). Undergraduates’ misconceptions concerning plagiarism. Türk Kütüphaneciliği, 29(2), 212–240. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2543 adresinden erişildi.
Çakmak, N. ve Baysen, E. (2013). Kavram haritalarının bilgi arama süreçlerinde kullanılması. Bilgi Dünyası, 14 (2), 358-372.
Ertekin, C. Berker, N. Tolun, A. ve Dinçer, Ü. (2002). Bilimsel araştırmada etik ve sorunlar. Ankara: TÜBA.
İnci, O. (2015). Bilimsel yayın etiği. Türk Kütüphaneciliği, 29(2), 282-295.
İnci, O. (2009, Kasım). Bilimsel yayın etiği ilkeleri, yanıltmalar, yanıltmaları önlemeye yönelik öneriler. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 7. Ulusal Sempozyum’da verilen konferans http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum7/inci.pdf adresinden 14 Nisan 2017
tarihinde edinilmiştir.
Özenç Uçak, N. ve Birinci, H. G. (2008). Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği, 22(2), 187-204.
Uluç, Ö. (2012). Bilimsel araştırmalarda etik. Toplum Bilimleri Dergisi, 6(12), 129-142.
TÜBA (2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunları. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
Yaşar, E. (2018). Akademik intihal, nedenleri ve çözüm önerileri. Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Dergisi, 1(1), 34-44.