Dizin (İndeks) Nedir?

Bilgi Uzmanı

Dizin (İndeks) Nedir?

Dizinleme, indeks nedir, türleri,

Dizin (İndeks) Bir sıraya göre yapılan ve o koleksiyonun en kolay ve rahat biçimde kullanılmasına yardım eden, yer ve içindekileri gösteren bir listedir.

Bir kitap ya da bir dizi kitap içinde bahsedilen, yer alan konu adlarının, kişi adlarının, yer adlarının vb. bütün içindeki kesin yerlerini sayfa numarası aracılığıyla gösteren detaylı alfabetik liste ya da tablolardır.

Dizinlerin Özellikleri

Sunum Özellikleri

Terimlerin sunuluş düzeni dizin bütünlüğünü bozmayacak şekilde olmalı
Alt başlıkların kullanımı ve kullanılan hiyerarşinin düzeni tutarlı bir biçimde sunulmalı
Yer belirteçlerinin veriliş biçimlerinde kullanılan yapı standart bir düzende olmalı

Entelektüel Özellikler

Bütün ilgili terimlerin belirlenen dizin biçimine uygun düzenlenmiş olması
Kullanılan bütün terimlerin kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını karşılamaya uygun nitelikte, açık ve anlaşılır bir şekilde verilmiş olması
İlişkili terimler arasında yöneltmelerin kullanılması
Dizinin kullanımı, kapsamı, düzeni ve tipografik özelliklerine yönelik bir giriş bölümü bulunması

Dizin ve Dizinlemenin Önemi

Bilgiye erişimde kullanılan en önemli yöntemlerden biri de Dizinler ve Dizinleme faaliyetleridir. Yüzyıllar boyunca, kil tabletlerden kitaplara ve günümüzde sanal aleme, bilgiyi denetim altına almak için değişik biçimlerde uygulanan en geçerli yöntemlerden biri de dizinlemedir ve bu yöntem hala geçerliliğini korumaktadır. Batı ülkelerinde hiçbir bilimsel yayın düzgün bir dizini olmadan yayınlanmaz. Dizinlemenin de temelinde sözcüklerin doğru kullanımı ve doğru anlamlandırılması yatar.

Türkçe Dizin Örnekleri

Yabancı Dizin Örnekleri

Kitap Dizinleri

Kitap indeksleri, en eski indeks türlerinden olup, başlangıç Roma dönemine kadar uzanır. O dönemlerde kütüphanelerdeki papirüs rulolarına etiketler iliştirilerek üzerlerine kitabın başlığı bazen de yazarın adı yazılıyordu. Böylece raflarda dizilen papirüs rulolarının ne oldukları bu etiketlerden anlaşılıyordu. Daha sonraları, M.S. birinci yüzyılda, indeks sözcüğünün anlamı biraz daha genişleyerek, yalnızca

başlık ve yazarların bir dökümü olmaktan çıkıp, kitapların “içindekiler” sayfasının veya kitap bölümlerinin bir listesi şeklinde verilmeye başlandı. Hatta bazen bunlara özler ve konular hakkında kısa bilgiler de ekleniyordu. Böylece bibliyografyalar ve kitap katalogları oluşmaya başlamış oldu.

Kitap indeksleri kitabın içindeki önemli isimleri, kavramları ve terimleri, metnin içindeki düzenden çıkararak, okurun bu isimlere ve fikirlere kolayca erişim sağlayabilmesi için belli bir düzen içinde okura sunar. Kitap indeksi kitabın içindeki bilgilerin bütününü tekrarlamaz, ancak okurları belirli bilgilerin yer aldığı ve tartışıldığı noktalara yönlendirir. İndekslerin genellikle kitapların en arkasına yerleştirilmesi tercih edilir. iyi bir indeks, kitabın metnini en iyi şekilde yansıtır ve bunu okurların görüşlerini göz önünde tutarak yapar. İndeksçi kullandığı konu başlıklarını, konu hakkındaki bilgisi yazarın bilgisinden daha az olan okurlara yardımcı olacak biçimde seçer.

Kitap Dizinlerin Hazırlanması

Her hangi bir kitap, dergi ve belgelere erişim sağlamak amacıyla yapılacak indekslerde önce metin okunarak analiz edilir ve daha sonra anahtar sözcükler/konu başlıkları verilerek indekslenir. Bu indeksleme iki yöntemle yapılır. Bunlar:

1) Bilgisayarlar

Bilgisayarlarla, yapılan indeksler kitabın (veya derginin) konusunu tam olarak yansıtamayabilir. Belirli sözcükler, önemli veya önemsiz de olsa, analiz edilmeden genellikle gelişigüzel seçilir.

2) İnsanlar

İnsanlar tarafından hazırlanan indeksler, genellikle konuyu bilen (uzman) indeksçiler, zaman zaman da yazarlarca yapılır. Kitabın yazarı her ne kadar kendi konusunu iyi bilse de, indeksleme kuralları hakkında bilgisi yoksa başarılı olamaz. İndeksçiler, indeks hazırlama yöntemlerini iyi bilir, kitaba yazardan daha objektif bakabilir ve önemli noktaları okuyucu kitlesini göz önünde tutarak seçecekleri konu başlıklarıyla daha iyi ifade edebilirler

Konu Başlıklarına Göre Dizinleme Türleri

Konu başlıklarına indeksleme yöntemlerini sentez ve analitik olmak üzere ikiye ayrılır ve bir kitap indekslerken bu yöntemlerden biri seçilir.

Sentez yöntemi:

Bu yöntemle birbirleriyle ilişkili olan konular genel bir konu başlığı altında, alt bölümler verilerek okura sunulur

Analitik yöntem:

Bu yöntemde ise spesifik konu başlıkları altında indeks girişleri yapılır. Bu durumda tüm antlaşmalar, savaşlar, ticaret, vb. genel başlıkların alt konuları indeks içinde dağılmış olarak, ancak alfabetik bir düzen içinde yer alırlar.

Özel İsimlere Göre Dizinleme

Özel isimler kişi, kurum, ve coğrafik yer adları olmak üzere üçe ayrılır. Genelde kişisel özel isim indekslerinin en kolay uygulama olduğu düşünülür, bu doğru olmakla birlikte zaman zaman ortaya çıkan durumlarla ancak deneyimli bir indeksçinin baş edebilmesi mümkündür. Örneğin isimler kitapta tam olarak verilmemiş olabilir, yanlış yazılabilir, değişik dillerde farklı yazılımlar olabilir. Bunların dışında takma adlar, ön takılar, bileşik isimler, kral kraliçe ve sultanlar, din adamları, unvanlar, vb. indekslemede sorunlar çıkarır.

Dizinlemede Kurallar ve Standartlar

Dizinleme Sistemleri: Bir bilgi erişim sisteminde kullanılan dizin terimleri arasındaki ilişkiyi oluşturma sistemleri. Dizinleme hangi tür veya hangi alanda, hangi yayın türü veya hangi ortamda yapılırsa yapılsın, bunların belli kurallara ve ölçünlere göre uygulanması gerekir.

Değişik uuslararası kuruluşlar ve kütüphanecilik ve bilgi yönetimi alanlarında çalışan kişilerin kurduğu dernek ve çalışma grupları ortak sorunlara yanıt bulmaya çalışmaktadır ve bunları yayınlar yoluyla duyurmaktadır. Buna göre ideal bir ortamda her dizin uluslararası kabul edilen ölçünler ve kurallara uygun olarak yapılmalıdır.

Bunlarla ilgili belli başlı uluslararası kurumlar şunlardır: