İndeksleme Nedir

Bilgi Uzmanı

İndeksleme

İndeksleme Nedir?

İndeksleme Nedir? Adı ister kütüphane, ister dokümantasyon merkezi, isterse enformasyon merkezi olsun, bütün bilgi merkezlerinin temel işlevi, depoladıkları bilgiye kullanıcılarının gereksinimleri doğrultusunda ulaşmaktadır. “Depolama” terimi ile anlatılmak istenen şey her türlü bilginin ve bilgi taşıyıcısının nerede bulunduğunu belirlemek için yapılan işlemdir. Depolanmış olan bu bilgiye ulaşma işlemi ise genel olarak bilgi erişim olarak adlandırılır. İndeksleme, bilgi erişimde kullanılan temel işlemlerden biri, belki de en önemlisidir.

Bir indeksin temel işlevi de, indeksleme aracılığıyla depolanmış alan doküman ya da dokümanlara erişimdir. Bu depolama indeksleme ile belli kurallar doğrultusunda yapılmaktadır. Depolama ve erişim birbirinden ayrılmaz iki işlemdir.

İNDEKSLEME DİLLERİ:

İndeksleme dilleri üçe ayrılır.

Kontrollü (Controlled) Indeksleme Dili:

Bu sınıfa giren en önemli örnekler, Sears List of Subject Headings, LC List of Subject Headings ve birçok konuda hazırlanmış olan Thesaurus’lardlr. Bunlar, dokümanın indeksleme işlemine başlamadan önce hazırlanmış listelerdir. Indekste kullanımı kabul edilen terimler, bu tür listelerin çatısını oluşturan kontrollü bir dile dayandırılarak sıralanır. Daha sonra indeksleme yapan kişi, elindeki dokümanda yer alan kavramları ifade eden terimleri bu listeden seçer. Kontrollü indeksleme dilleri genellikle indeksleme terimlerinin bir kişi tarafından belirlendiği sistemlerde kullanılır.

Doğal (Natural) Indeksleme Dili:

Bu tür indeksleme dilinde dokümanın dili indeksleme dili olarak kullanılır. Burada

doküman içinden alınan kelimelerden oluşan terimler, indeks girişi olarak kullanılır.

Bağımsız (Free) Indeksleme Dili:

Bu indeksleme dili kontrollü indeksleme dilinden kolayca ayrılsa da, doğal

indeksleme dili ile çok benzeşir. Bu grupta dokuman içindeki kavramları ifade eden herhangi bir kelime ya da terim indeks girişi olarak kabul edilebilir.

POST-COORDINATE INDEKSLER

Bir dokümanın konusunu yansıtan indeks giriş terimleri çok boyutlu karakterdedir.

1-THESAURUS:

Thesaurus, Bilişim Terimleri Sözlügünde, “bir bilgi erişim dizgesinde derlemin

konusuna giren kavram ve konuları belirten anahtar sözcükleri, bunlar arasındaki anlamsal ve üreysel ilişkilerle birlikte, devingen bir bicimde içeren bir söz dağarı ya da sözlük” olarak tanımlanmaktadır. Terimlerin thesaurus içinde yer alış ve birbiriyle ilişkilendirme biçimleri thesaurus’un yapısını oluşturur. Bir thesaurus, dokümanların indekslenmesi ve erişiminde kullanı1an

bir dizi tanıtacı (descriptor) içerir. Bu tanıtac dizisine indeksleme dili (indexing language) denir. Tanıtaçlar thesaurus’larda indeks girişi olarak kullanı1an terimlerdir. Bir thesaurus’ta terimler İngilizce’de kullanıldığı gibi

USE, USED FOR, BT, NT, RT sembolleriyle ilişkilendirilir.

2-KONU BAŞLLĞI LİSTELERİ:

Geleneksel konu baş1oklarl listeleri alfabetik yapıya temellendirilmeleri bakımından thesaurus’lara çok benzer. Fakat,

hiyerarşik yapıyı yeterli derecede belirtememeleri ve hiyerarşik

yapı ile ilişkilendirme arasında bir bağlantı kuramamaları

yönünden thesaurus’lardan ayrı1ırlar.

PRE-COORDINATE INDEKSLER

Bası1, dizinler ve ge1eneksel kart kataloglar en bilinen

pre-coordinate indekslerdir. Bu indekslerde göze çarpan noktalar

şunlardır:

Indeks girişi olan terimlerin çok boyutlu olarakilişkilendirilmesi zordur;
Indeks girişi olan terimler, yalnızca özel bir sırada listelendirilmişlerdir (A,B,C,D,E,F… ).

ZİNCİRLEME (CHAIN) INDEKS

Zincirleme indeks, bir sınıflama sistemine dayandırılan alfabetik yaklaşımlı bir indeksleme tekniğidir.. Temel olarak sınıflanmış bir kataloğa alfabetik konu girişleri oluşturup, Bunları alfabetik bir indeks şeklinde düzenlemek için kullanılır. Bu işin önderliğini, kendi sınıflama şemasına uyarlayan Ranganathan yapmıştır. Ele alınan doküman, öncelikle tüm yan konularıyla beraber bir sınıflama sistemi uyarınca sınıflanır. Alfabetik indeks giriş terimleri, belirlenen sınıflama numarasının, sınıflama sisteminin yapısı uyarınca hiyeraşik olarak parçalanması ile oluşturulur. Amaç, etkili bir ulaşım için gerekli olan girişleri meydana getirmektir.

Örneğin, elimizde “Bir kütüphane resimlerin işlemleri nasıl yapılır? ” adlı bir doküman bulunsun. Bu durumda doküman Dewey Onlu Sınıflama Sistemi uyarınca “025.1771” şeklinde bir numara alacaktır. Bu numarayı da özelden genele hiyerarşik yapı altında halkalarına ayırıp, bir zincir oluşturacak olursak,

Oluşacak sistem alttaki gibi gözükür.

025.1771 Resimler Görsel İşitsel Materyaller Özel : Materyaller : Yönetim

Kütüphane İşlemleri

025.177 Görsel İşitsel Materyaller Özel : Materyaller : Yönetim : Kütüphane İşlemleri

025.17 Özel : Materyaller : Yönetim : Kütüphane İşlemleri

025.1 Yönetim : Kütüphane İşlemleri

025 Kütüphane İşlemleri

KWIC, KWOC lNDEKSLEME

Bu indeksleme genelde orta ya da küçük derme ile veri tabanları için kullanılmakta olan indekslemedir. Temel olarak dokümanın adındaki tüm anahtar kelimelerin indeks girişi olarak kabul edilmesi ile oluşur. Oluşturulması sırasında iki şekil kullanılır.

1-Cyclic İndeksleme

Kelimeler baştan sona doğru dönüştürülerek verilir. Örnek olarak bir doküman, sırasıyla A B C D anahtar kelimelerinden oluşan bir eser adına sahip olunsun. Bu durumda indeks girişi

A B C D

B C D A

C D A B

D A B C

Şeklinde olur.

Bu durumda her kelime indeks girişi olarak gösterilir.

2-Rotaten İndeksleme

Seçilen anahtar kelime, diğer kelimelerden ya farklı şekilde ya farklı boyuta ya da altı çizilerek belirtilir.

A B C D

KWIC indeksleme ile çok sayıda anahtar kelime içeren eser adları kolaylıkla ve ekonomik olarak indekslenebilir.

KWOC indeks, indeks girişlerini yine eser adından alması açısından KWIC ile aynı yapıdadır. Ancak burada girişler eser adının dışında, sayfanın genellikle sol marjininde verilir.

KWOC indeksin bir başka şekli de, KWAC (Key Word and Context) indekstir. Bu iki indeksleme de, temelde aynıdır. Ancak KWOC’ta indeks girişi olarak saptanan kelime sol

marjin yanı sıra eser adının içinde de yer alırken, KWAC’ta anahtar kelime eser adından çıkartılıp, sol marja yer1eştirilmiş, eser adındaki yerine ise asteriks (*) konulmuştur. Durumu örnekle ifade edecek olursak, elimizde iki dokuman bulunsun. 1001 numaralı dokümanın eser adı ABC 0, 1002 numaralı, dokumanın eser adı AC F G kelimelerinden oluşsun. Bu durumda bu iki dokumanı KWOC indeks uyarınca indekslersek, şöyle

bir görüntü elde ederiz:

A A B C D 1001

A A C F G 1002

B A B C D 1001

C A B C D 1001

C A C F G 1002

D A B C D 1001

F A C F G 1002

G A C F G 1002

Aynı dokümanı KWAC’a göre uyarlarsak

A * B C D 1001

A * C F G 1002