Yazının icadından bu yana okuryazarlığın önemi her zaman büyüktü. Çağımızda ise okuryazarlık sadece okuyabilme ve yazabilme yeteneklerinden fazlasını ifade ediyor.
- yüzyılın dünyası okuyup yazabilmenin yanında, anlama, yorumlama, analiz etme ve iletişim kurabilme becerilerini ve tüm bu becerileri geleneksel, dijital, medya vb. mecralarda; kültürel, sosyal vb. alanlarda kullanabilmeyi gerektiriyor.
Bugün okuryazarlık kavramı, temel, işlevsel ve çok işlevli olmak üzere 3 seviyede tanımlanıyor. Temel okuryazarlık okuma ve yazma becerisini, işlevsel okuryazarlık bu becerileri bireysel, sosyal ve kültürel alanda kullanabilmesini, çok işlevli okuryazarlık ise bu bilgi ve becerileri bireysel, sosyal, kültürel, ekonomik ve toplumsal alanlarda en üst düzeyde kullanılabilmesini ifade ediyor.
1950’li yıllarda yalnızca okuma ve yazma becerilerini ifade eden okuryazarlık kavramı geçen yıllarda birçok değişim geçirerek bugün hayatın her alanını anlama, yorumlama ve anlatma kabiliyetlerini içerir hale geldi.
Okuryazarlık Nasıl Gelişir?
Okuryazarlığın önemi bu kadar büyükken akla gelen ilk soru onun nasıl geliştirileceği oluyor. Okuryazarlık becerileri çocukluğun ilk yıllarından itibaren aile içinde gelişmeye başlıyor.
Bu dönemde çocuklar, okuryazarlık becerilerini de hayata dair her şeyi ilk olarak öğrendikleri gibi yani ebeveynlerini taklit ederek öğreniyor. Ebeveynlerin okuma, yazma, yazılı metinleri yorumlama gibi davranışlarını gözlemleyen çocuk farkında olmadan bu davranışları öğreniyor. Bu dönemde öğrenilen yetenekler erken okuryazarlık becerileri olarak ifade ediliyor.
Okul çağında ise çocuk planlı bir şekilde okuryazarlık becerilerini geliştirmeye yönelik eğitim alıyor. Eğitim kapsamında yapılan tüm etkinliklerin başarısı ve aslında hayat boyu yaşamın tüm alanlarındaki başarı da bu becerilere doğrudan bağlı. Okuryazarlığın önemi de burada ortaya çıkıyor.
Çocuklarınızda okuryazarlık becerilerini geliştirmek için;
- Hem erken dönemde hem de okul çağında evde düzenli olarak kitap, dergi, gazete veya dijital yayınlar okuyabilir,
- Okuduklarınıza ilişkin aile içinde sohbet edebilir,
- Çocuğunuzdan okuduğunuz masalı yorumlamasını isteyebilirsiniz.
- Erken dönemde çocuğunuzun yazılı sözcükleri çizerek taklit etmesini teşvik edebilir,
- Düzenli olarak yeni kelimeler öğrenmesine destek olabilirsiniz.
Okuryazarlık Türleri Nelerdir?
Yukarıda özetlemeye çalıştığımız gibi günümüzde okuryazarlığın ifade ettikleri oldukça geniş. Bu bağlamda da hemen her alan ve hemen her mecra için okuryazarlık kavramını kullanmak mümkün.
- Eleştirel Okuryazarlık Kavramı
Geleneksel, dijital mecra fark etmeksizin kişinin kendisine verilen mesajı anlama, değerlendirme, kendi yorumunu ve kendi mesajını oluşturma becerilerine eleştirel okuryazarlık adı verilir.
Eleştirel okuryazarlığın önemi kişinin anlama, değerlendirme, bağlam kurma ve iletişim gibi eğitim ve iş hayatı için çok önemli becerileri barındırmasından kaynaklanır.
- Dijital Okuryazarlık
- yüzyılın gerektirdiği beceriler arasında dijital okuryazarlık becerileri önemli bir yer kaplıyor. Dijital okuryazarlık kişinin bilgisayar, tablet, akıllı telefon gibi ağ cihazlarıyla bilgi edinme, anlama, değerlendirme, kendi mesajını oluşturma ve paylaşma becerilerini ifade eder.
Günümüzde en çok ihtiyaç duyduğumuz okuryazarlık biçimlerinden biri olan dijital okuryazarlık aynı zamanda birçok alt alanı barındırır.
Dijital okuryazarlık kavramının altında;
- Bilgisayar okuryazarlığı
- Teknoloji okuryazarlığı
- İletişim okuryazarlığı
- Bilgi okuryazarlığı
- Görsel okuryazarlığı
- Medya okuryazarlığı alanları bulunur.
- Medya Okuryazarlığı
Dijital okuryazarlığın alt alanı olarak ifade edilen medya okuryazarlığı, çeşitli türden medya mesajlarına erişme, analiz etme ve kendi mesajlarını üretme ve paylaşma becerilerini kapsar.
Günümüzde hemen her kanaldan üretilen ve yayınlanan medya iletilerini eleştirel bağlamda değerlendirebilmek kritik önem taşıyor. Bunca yayın arasında istenilen bilgiye ulaşabilmek ve doğruluğunu analiz edebilmek önemli bir yetenek haline geliyor.
Eleştirel, kültürel, sivil, dijital, görsel okuryazarlık; bilim, fen, bilgisayar, medya, ekoloji okuryazarlığı… Ve daha birçok konu ve kapsamda okuryazarlık kavramı kullanılıyor. Yukarıda sizler için, bu kavramlardan sıkça merak edilen okuryazarlık türlerinden bazılarını açıkladık.
Okuryazarlığın önemi, geliştirilmesi ve türleri hakkında bilgilerin yanında eğitimle ilgili daha çok bilgi için blogdaki diğer içeriklerimize göz atabilirsiniz.
