Süreli Yayının Tanımları | Süreli Yayın Nedir

Süreli Yayın Nedir

Süreli yayınlar kavramının Türkçe ve bazı yabancı yayınlardaki tanımlarında iki ayrı yaklaşım vardır: Birinci yaklaşım, süreli yayın kavramının kapsamını dergiden gazeteye, yıllıktan takvime kadar birçok yayınları kapsar. Bu yayınlar, ne  zaman sona ereceǧi belli olmayan, bir sayı ya da tarih içeren yayınlardır. Ikinci yaklaşım ise, süreli yayın kavramını düzenli ve yılda en az iki kez yayınlanan kaynaklarla sınırlamaktadır.

Görüldüǧü gibi, süreli yayın kavramıyla ilgili tanımlar çeşitlilik göstermektedir. Özellikle Ingilizce’de süreli yayın kavramını karşılayan iki ayrı terimin “serial” ve “periodical” Türkçe’de tek kavramla karşılanmaya çalışılması sonucu bir kavram karmaşası yaşanmaktadır. Türkçe’de kullanılan süreli yayın kavramı, dergi, gazete, periyodik, sürekli yayın, seri yayınlar, süreǧen yayın vb. çok deǧişik kavramlarla karşılanmaktadır.

Süreli Yayın Kavramı

Ilk önceleri 1953 yılında “serial” kavramı için “seri eserler” ve “periodical” kavramını karşılamak üzere “periyodik”¹ sözcüǧü önerilmiştir. Daha sonra 1959 yılında bir sözlükte “dergi” (journal–serials–continuations–works in progress) kavramı, “süreli yayınlar, devam eden ve tamamlanmamış eserler”² olarak tanımlanmıştır. Bu sözlükte “magazin, periodical, journal” kavramlarının karşılıǧı olarak da “dergi, gazete” kavramlarının kullanıldıǧını görmekteyiz.

1973 yılında Alpay, süreli yayını “sürekli olarak yayınlanacaǧı öngörülen, sayı ve zaman bakımından ne kadar süreceǧi belli olmayan, belirli, belirsiz sürelerle yayınlanan dergi, yıllık, almanak, tutanak, rapor, takvim vb. yayınların genel adı”³ olarak tanımlar.

1974’de Yurdadoǧ, “periyodik” (periodical) kavramını kullanmıştır. Süreli yayını “belirli aralıklarla çıkan, tanımlanma sorunu bulunmayan ve her sayısı birden çok yazarın yazılarından oluşan bir yayın türü”⁴ biçiminde tanımlamıştır. Ayrıca periyodik, “belli bir ad altında genellikle düzenli yayınlanan ve belli bir sayı ile devam eden yayınlar”⁵dır. Başlıca örnekleri gazeteler, raporlar, kuruluşların yıllıkları, dergiler vb. yayınlardır. 1964 yılında Paris’de yapılan Unesco’nun Genel Konferansı (Conference of Unesco)’nda periyodiklerle ilgili bir açıklamada “Periyodik, belli bir başlık altında, bir sayıdan ibaret, seri halinde devam eden, düzenli veya düzensiz olarak yayınlanan, gelecekte de devam edeceǧi varsayılan ve her bir sayısı tarih veya bir numara alan yayındır”⁶ denilmektedir. Türk Dil Kurumu’nun “Türkçe Sözlük”’ünde ise periyodik, “belli aralıklarla tekrarlanan, süreli”⁷ yayındır.

1973 yılında Alpay, süreli yayını “sürekli olarak yayınlanacaǧı öngörülen, sayı ve zaman bakımından ne kadar süreceǧi belli olmayan, belirli, belirsiz sürelerle yayınlanan dergi, yıllık, almanak, tutanak, rapor, takvim vb. yayınların genel adı”³ olarak tanımlar.

ALA (American Library Association)’nın web sayfasında ve Glossary’de seri yayın; “ard arda gelecek bölümler halinde genellikle sayı ve cilt numarası alan, tarihi ya da her ikisini de kapsayarak devam ettirilmesi amaçlanan basılı veya basılı olmayan bir ortamdaki yayın”⁹ olarak tanımlanır.

Andrew D. Osborn’a göre seri eserin süreli yayından ayrılan önemli bir özelliǧi, bir ad ve numara almasıdır. Serialwerk, seri halinde yayımlanan, her bir cildi baǧımsız olan ve bir seri numarası alan yayım dizisi¹⁰ olarak tanımlanır.

Süreli yayınların bir türü olan dergiler, kısa, çarpıcı ve basit adları (Choice, Brain, Life g.) olan ve bu adlarda “journal” (dergi), “bulletin” (bülten), “archiv” (arşiv), “annals” (yıllık), “acta”, “review”, “zeitschrift” gibi nitelemeler taşırlar; kurumlar tarafından çıkarıldıklarında, kurum adlarıyla da belirtilebilirler. Bazen dergi adlarında, kurum adlarının kısaltmaları da benimsenebilir (Journal of American Medical Association adı yerine JAMA; Journal of Clinical Orthodontics adı yerine JCO g.). Genellikle numara olarak, Arap[HINT] rakamlarıyla numaralandırılan seri yayınların bu özelliǧi, süreli yayınları da kapsayan bir özellik göstermektedir.

Bir başka kaynaǧa göre süreli yayın (serial), “belli bir alanda, belli bir okur kitlesine çeşitli yazarların makalelerini sunan periyodik bir yayındır. Günümüze en yakın tanımlamalardan biri süreli yayının, basılı ya da basılı olmayan (CD-ROM, elektronik yayıncılık vb.) formda, birbirini izleyen ve genellikle nümerik ya da kronolojik sayılar halinde yayımlanan, sürekli yayımlanması amaçlanan yayın olduǧu biçimindedir.

Harrods’ın kütüphanecilik terimleri sözlüǧünde “süreli yayın” kavramını farklı biçimlerde tanımlamıştır. Ilk tanıma göre, “genellikle düzenli ve belli bir kurala göre belli bölümler halinde numaralanan, tamamlanma amacını taşımayan yayınlardır.” Ikinci tanıma göre süreli yayın, “bir kitabın bir bölümünden ibaret veya ortak bir başlık altında art arda ciltler halinde yayınlanan, belirsiz ve devam etme amacını taşıyan yayınlardır.” Üçüncü tanıma göre süreli yayın, “basılı veya basılı olmayan formda sırayla bölümler halinde yayınlanan, devam etme amacını taşıyan, genellikle ISSN (Uluslararası Standart Süreli Yayın Numarası: International Standard Serial Number) numarasını sayısal veya tarih sırasına göre alan yayınlardır”¹⁴. Bu tanımlardan üçüncüsünde diǧerlerinden farklı olarak, süreli yayınların ilk kez basılı olmayan formlarından söz edilmiş yani elektronik biçimlerine yönelik bir açıklamada bulunulmuştur.

“Süreli yayınlar” kavramı da, bazı periyodikleri, öz dergilerini (abstract journals), bibliyografyaları, bültenleri, dergileri, gazeteleri, dizinleri (index), yıllıkları kapsar. Süreli yayınlar, serilerle (seri halinde, arka arkaya çıkan ve her sayısı başlı başına bir kitap niteliǧi taşıyan yayınlar) karıştırılmamalıdır. Amerika’da “süreli yayın” kavramının karşılıǧı olarak “serial” kavramı kullanılmaktadır. “Serial” kavramı, “bir periyodik yayın ve düzenli veya düzensiz yayınlar”¹⁵ anlamına gelmektedir. Ancak bu kavram yerine “periodical” karşılıǧı olarak kullanılan “süreli yayınları” seri yayınları da içerecek biçimde kullanma eǧilimi daha yaygındır.

Reitz’e göre “süreli yayının (serial)” tanımı, “belli bir başlık altında sayıları birbirini takip ederek, her sayı numaralanan, düzenli veya düzensiz yayınlanan bir yayın”¹⁶ türü şeklindedir. ISO 3297 (Uluslararası Standart Örgütü)’e göre süreli yayın tanımışöyle yapılmıştır: “bölümler halinde sayı alabilen, genellikle sayısal ve tarihsel ifadelerle yayınlanan ve devam ettirilmesi amaçlanan yayın”.¹⁷ Anglo American Kataloglama Kuralları 2 (AACR2 2002)’de süreli yayınlar devam eden kaynaklar olarak sınıflandırılmıştır.¹⁸

Baysal süreli yayınları, “düzenli ya da düzensiz aralıklarla, ortak bir ad altında, kesintisiz olarak tek bir konuyu vermeyen, sürekli olarak çıkan, kural olarak tamamlanma amacı gütmeden planlanan, genellikle aynı dış biçimi koruyarak sürüp giden yayınlar”¹⁹ olarak tanımlamıştır. Süreli yayınların en basit tanımı ise şöyledir: “Düzenli veya düzensiz aralıklarla ve birbirini izleyen kısımlarla yayınlanan her yayın bir süreli yayındır ve kural olarak uzun bir  süre devam edeceǧi var sayılmıştır”

Bir başka kaynaǧa göre süreli yayın, “belirli bir ad altında, yılda en az 1 defa olmak üzere belirli aralıklarla sonsuza dek yayınlanacaǧı varsayılan, birden çok yazarın genel veya özel konulardaki yazıları içeren”²¹ yayın türüdür. Reitz’e göre  süreli yayın (periodical), “ayırt edici özel bir başlıǧı olan, makaleler, derlemeler, kısa öyküler, karışık şiirler ve diǧer yazı çalışmalarını içeren, genellikle düzenli olarak yayınlanan”²² bir kaynaktır. Süreli yayınlar, sayı ve cilt numarası alırlar; içeriǧini editör ve hakem kurulu tarafından denetlenir.

Bloomberg’e göre dergi (periodical); “Her sayısı aynı adı fakat farklı numarayı taşıyan, birbirini izleyen kısımlar halinde çıkan bir yayındır. Dergilerin çoǧu düzenli aralıklarla ve kaǧıt kapakla çıkarlar.”²⁶

“Dergi” kavramı bazı kaynaklarda “gazete” anlamında kullanılmaktadır. Derginin en önemli özelliǧi “güncel bilgiyi aktarması, sürekli yayınlanıyor olması” itibariyle kavram olarak bazen gazete anlamında kullanıldıǧı görülmüştür. Bir kaynaǧa göre dergi (daily newspaper, journal), “her gün yayınlanan bir gazete,  gündelik gazete”²⁷ olarak tanımlanmıştır. Yine bir başka kaynakta derginin kelime anlamı “bir gazete veya bir periyodiktir”.²⁸ Aynı zamanda dergi, “özellikle bir enstitü veya bir kuruluş tarafından yayınlanan periyodik yayınlardır”.²⁹

Reitz’e göre dergi, “özel bir konuya veya bilimsel bir çalışmaya ait orijinal bir araştırma, ya da bilimsel çalışmaların özelliklerini, sonuçlarını yansıtan makaleleri içeren bir süreli yayın”³⁰ türüdür (Örneǧin: Journal of Clinical Epidemiology). Türk Dil Kurumu’nun “Türkçe Sözlük”’ünde ise dergi, “mecmua” anlamında kullanılmışsa da, “siyaset, edebiyat, teknik vb. konuları inceleyen ve  belirli aralıklarla çıkan süreli yayın”³¹ olarak tanımlanmıştır.

Kaynakça

ÇOLAKLAR, H. (2018). Türkiye’de tıp kütüphanelerinde elektronik süreli yayın hizmetleri yönetimi. İstanbul. Kasım 11, 2020 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ZeTyprYuef2HkaF3xt4wYqmvn77cw6ywII_HyKzOAVtoCFZQA4UY3pm8E_KQamS1 adresinden alındı