Bilimsel Etik ve Araştırma Etiği

Bilimsel Etik İlkeleri

Ahlak ve Etik

Bilimsel Etik ve Ahlak;

Ahlâk; bir toplumun en üst genel standartlarını içerir. Ahlâk, bireylerin meslekî ve kurumsal rollerinden bağımsız toplumun tümü için geçerlidir.

Etik ise; genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun standartlarıdır.

Ahlâk; yaşadığımız toplumda 24 saatimizi kuşatır (her zaman ve her mekânda). Ancak toplumdan topluma farklılık gösterebilir.

Etik ise; mesleğe ve alana özgüdür, ancak o meslek ve alan için evrensel kurallar ortaya koyar.

Bilimde Bilimsel Etik Davranış ve Standartlar

1. Dürüstlük
2. Dikkat
3. Açıklık
4. Özgürlük
5. Onur Payı
6. Eğitim
7. Toplumsal Sorumluluk
8. Yasallık
9. Fırsat Eşitliği
10. Karşılıklı Saygı
11. Verimlilik

1-Dürüstlük

Bilim Adamları;

bilgiyi ve sonuçları saptırmamalı, yalanlara dayandırmamalı ve yanlış sunmamalıdır. araştırma sürecinde her açıdan objektif, tarafsız, ve dürüst olmalıdır.

Dürüstlüğün ihlali

• Uydurma: Hipotezi desteklemek için hayali sonuç uydurma
• Kırpma: Hipotezi destekleyen sonucu yazma, diğer sonuçları gizleme
• Bulandırma: Sonuçları olduğundan daha iyi gösterme

2-Dikkat

Dikkatsizlik hatalara yol açar. Bazı hatalar ciddi bir suç sayılmaz ama, hata ortaya çıktığında, kabul etmek, bir düzeltme yayınlamak, hatayı belirtip geri çekmek gerekir. Danışmanlık sistemi doğru işlediğinde hatalar en aza indirilebilir. Tekrarlanan hatalar ise ihmalkârlığı gösterir.

3-Açıklık

Bilimsel araştırmalar açık veya ulaşılabilir olmadıklarında bilim camiasının dışındaki kişiler bilim camiasının dürüst olmadığını düşünebilirler. Halihazırda sürmekte olan araştırmalar ve Askeri veya ticari amaçlı araştırmalar hariç bilim ortamı açıklığı gerektirir.

4-Özgürlük

1. Özgün yeni fikirler üretilmesi,
2. Sorunlar üzerinde yeni çözüm teknikleri geliştirilmesi,
3. Sonuçta bilimin ilerlemesi için ÖZGÜRLÜK ortamı şarttır.
4. Baskıcı, otoriter aşırı planlamacı ortamlarda bilimsel gelişme durur.

5-Onur Payı

1. Onur payı olmazsa motivasyon olmaz.
2. Onur payına sahip olan insanlar sorumlulukları da yüklenirler. Sonuçta daha özgün, daha özenli işler ortaya çıkar.
3. Tanınma, saygınlık, itibar, para, ödül….her bilim insanı için gereklidir.

6-Eğitim

1.  Bilmediklerini öğrenmek, bildiklerini öğretmek…
2.  Bilim eğitimi usta-çırak ilişkisi gibidir. Danışman örnektir ve çoğu şeyler sezgisel olarak öğrenilir.

7-Toplumsal Sorumluluk

1. Yaptığımız bilimi önce içinde yaşadığımız toplum olmak üzere bütün insanlık için yaptığımızın bilincinde olmak.
2. Toplumsal tartışmalara katılmak.
3. Uzman görüşü bildirmek.
4. Bilimi istismar edenlere karşı çıkmak

8-Yasallık

1.  Tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin kullanımı
2.  İnsan ve hayvanların kullanımı
3.  Araştırma ortamlarının sağlık ve güvenliği
4.  Telif hakları
5.  Patentler vb. konularda yasalara uymak mecburi ve ahlâki bir görevdir.

9-Fırsat Eşitliği

Bilimsel araştırma ortamları ırk, cinsiyet, memleket, milliyet, yaş, vb. gibi bilimsel yeterlikle doğrudan alakası olmayan hususları dikkate alarak;

1.  Ayrımcılık yapmamalı,
2.  Bilimsel yeterliğe sahip olan herkese açık olmalıdır.
3.  Fikir çeşitliliği farklı geçmişlerden gelen insanların etkileşime girmesiyle mümkün olabilir.

10-Karşılıklı Saygı

1. Bilim adamları fiziksel ve psikolojik olarak birbirlerine zarar vermekten kaçınmalıdır.
2. Bilimin toplumsal dokusunu koruyabilmek için karşılıklı saygı gerekir. Böylece bilimsel hedeflere ulaşılması kolaylaşacaktır.

11-Verimlilik

1.  Bilim adamları kaynakları ve zamanı akıllıca ve verimli bir şekilde kullanmalıdır.
2.  Araştırma bütçeleri abartılmamalıdır.

Bilimsel Yayında Etik Dışı Kabul Edilen Durumlar

1.  Sahtecilik (Fabrication)
2.  Çarpıtma (falsification)
3.  Yinelenen Yayın (Duplication)
4.  Dilimleme (Salamization)
5.  Aşırma (İntihal=Plagirism)
6.  Değiştirerek kendi düşüncesi gibi yazmak (Paraphrasing)

1-Sahtecilik

•  Sunulan veya yayınlanan belgeyi gerçeğe aykırı olarak düzenlemek, değiştirmek
•  Gerçeğe aykırı belgeyi bilerek kullanmak,
•  Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya yayınlamak.

2-Çarpıtma

•  Araştırma kayıtları ve verileri bilerek değiştirmek
•  Kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyalleri kullanılmış gibi göstermek
•  Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak
•  İlgili teori ve varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak

3-Yinelenen Yayın

Editörden izin almadan orijinal bir çalışmanın tamamını veya sonuçlarını başka bir yayın organında yayınlamak;

• Derginin, hakemlerin, editörün kaynaklarını boşa harcamaktır.
• Okuyucuya, araştırıcıya ve bilime saygısızlıktır.
• farklı dillerde, farklı okuyucu kitlesine hitap etme gerekçesi yeterli değildir!

4-Dilimleme

• Tek bir yazıda sunulabilecek veri, bulgu ve fikirleri yapay olarak bölerek birden fazla yayın haline getirmektir.
•  Önceki yayından yeterli düzeyde farklılık göstermeyen yayınlardır.
•  Genelde önceki yayın kaynak gösterilmez.
•  Yayın sayısını arttırmaya yönelik yapılır.

5 aşırma

• Başkalarının fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, uygulamalarını, yazılarını ve şekillerini asıl sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendisinin gibi sunmasıdır.
• Yabancı dilden kitap, makale ve benzeri yayınları tercüme ederek kendi eseri gibi basmasıdır.

6-Değiştirip Kendi Düşüncesi Gibi Yazma

• Kaynak göstermeden bilgileri farklı sözcüklerle ifade ederek yazmak.
• İfadeler değiştirilse bile asıl kaynağa muhakkak referans verilmeli.
• Alıntılar makul düzeyde, orijinal kaynağa uygun ve emeğe saygılı olmalı.

Kaynakça

Sözbilir, M., & Tapu, F. B. (tarih yok). Eğitimde Araştırma Yöntemleri. Bilimsel Etik ve Araştırma Etiği Ahlak ve Etik.

Ebeay