BİLİMSEL İLETİŞİME TEHDİT: İNTİHAL

 BİLİMSEL İLETİŞİME TEHDİT: İNTİHAL

Miras Kızılkaya

Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Göztepe, İstanbul [email protected]

Abdurrahim Aladağ

Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Göztepe, İstanbul [email protected]

Öz

Bilimsel yazılar, bilim çalışmalarının sonucunda ortaya çıkan ana ürünlerdir. Bilim insanının, yayın sayısı ve alıntıları, başarısının ölçütleri olarak kabul edilir. Bir çalışma sonucunda ortaya çıkan ürünün yayınlanmaması halinde bu çalışma bilim dünyası için yok hükmündedir. Araştırmacı belirlemiş olduğu konu başlığı ile ilgili tarama ve araştırma gibi ön faaliyetlerde bulunurken, bu konu başlığına ait önceki çalışmalar onun için kaynak niteliğindedir.

Yapılacak olan bir bilimsel çalışma kendisinden önceki ilgili çalışmaların devamı olarak görülmektedir. Devamı olarak görülen araştırmaların dikkate alınması ile birlikte bu araştırmaların içerik tekrarının olmaması ve bu araştırma da yararlanılan kaynakların alıntılanması bilimsel çalışmalar içinde önemli bir meseledir. Çalışmada, literatürde yoğun bir şekilde ele alınan intihal kavramı incelenmektedir. Bilimsel çalışmalarda etik dışı uygulamalardan biri olan intihalin dayanakları ve çeşitlerinin ele alındığı çalışmada bilimsel iletişim sürecinde intihalin nasıl önlenebileceği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca bilimsel iletişimde intihal ve eğitim bağlamında kütüphanecilerin rol ve becerileri de çalışmanın incelediği konular arasındadır.

Anahtar Sözcükler: İntihal, Bilimsel Literatür, Bilimsel İletişim, Etik

Giriş

Bilimsel araştırmalar için seçilen konu başlıkları daha önce o konu hakkında yapılan araştırmaların devamı niteliğindedir. Bu bağlamda her bilimsel araştırma kendinden önceki araştırma ile birlikte geliştirilir. Bu doğrultuda bilimin özgün ve güvenilir olması, etik kavramı ile doğrudan ilişkilendirilmektedir. Dolayısı ile bir bilimsel araştırmanın gerçekleşmesi veya bir yayın üretmek, etik kavramının gerektirdiği belirli kurallar ile mümkün olmaktadır. Bilimsel çalışmaların üretilmesinde faydalanılan noktalar çalışmanın temel unsurları olmakla birlikte aynı zamanda yazan kişiye karşı bir aidiyette oluşturmaktadır. Bundan ötürü daha önce bir yerde karşılaşılmış olması durumunda bu unsurların belirli atıf kuralları ile belirtmek bilimsel bir çalışma için öncül bir gerekliliktir.

Çalışmalarda yararlanılan yaklaşım ve görüşlere ek olarak bir sanat çalışması, müzik, film gibi unsurlarda faydalanılabilir. Ayrıca çalışmalarda belirtmiş olan unsurların ne tür durumda, ne zaman ve sahibinin kim olduğunun da belirtilmesi gerekmektedir. Araştırma dâhilinde elde edilen bilginin başkasının ortaya çıkarmış olduğu bir ürün olması durumunda, bir kaynak dâhilinde belirtilmesi zorunludur. Aksi takdirde kullanılan bilgilerin kaynak olarak belirtilmemesi halinde etik olmayan bir davranış sergilenmiş olur, sonuç, İngilizcesi “Plagiarism” olarak bilinen etik dışı davranış hali ile ihlal yaşanmış olur.

İntihal Kavramı ve Çeşitleri

Bir konu hakkında yapılan araştırmalar neticesinde ortaya çıkan sonuçların bilim dünyası ve toplum ile paylaşılması gerekmektedir. Bilimsel bir konunun araştırma sonuçlarının bilim dünyası ve toplum ile buluşması basılı ve elektronik ortamlarda basılan kitaplar, dergiler gibi araçlarla sağlanmaktadır. İntihal, Arapça kökenli bir sözcük olup Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğe göre “aşırma” anlamına gelmektedir.(TDK, 2010). Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlükte aşırma; “Başkalarının yazılarından bölümler, dizeler alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik bir biçimde anlatma, intihal” olarak tanımlanmıştır. ^{(TDK, 2010)}. Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi ise; “Bir başkasına ait olan bir fikrin, buluşun, araştırma sonuçlarının veya araştırma ürünlerinin bir bölümünün ya da tümünün, hatta kitapların tümünün ya da bir bölümünün kaynak gösterilmeksizin istemli olarak kopya ya da tercüme edilip yazarın kendi üretimi gibi gösterilmesine aşırma denir. Dolayısıyla İntihal/Aşırma, Bilimsel ya da sanatsal çalışmalarda, bir başkasının ürününün, görüşünün tümünü ya da bir bölümünü kaynak göstermeden kullanma; bilim ve sanat alanında hırsızlık olarak tanımlanmaktadır”. (Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi, 2002).

İntihal kavramı ile ilgili Plagiarism.org sayfasına göre, kaynak göstererek veya kaynak göstermeyerek iki çeşit intihal bulunmaktadır. (Plagiarism.org, 2007). Aynı kaynağa göre kaynak gösterilmeden yapılan intihaller;

• Hayalet Yazar: Bir başka kaynaktan tüm bilgiyi almak
• Mevcut Yazı: Pek çok kaynaktan alarak kendine ait gibi göstermek.
• Zayıf / Yetersiz Gizleme (Kılık Değiştirme Saklama): Paragraf içindeki anahtar kelimeleri değiştirerek gizlemek.
• Kendinden Aşırma: Kendisine ait önceki bir çalışmadan aynen almak.
• Fotokopi: Belli bir kaynaktan hiç bir değişiklik yapmadan bir bölümü almak.
• Emek Tembelliği: Orijinal çalışma için çaba sarf etmek yerine çalışmanın büyük bir kısmını başka kaynaklardan alıntılarla doldurmak.

Kaynak göstererek yapılan intihaller ise şunlardır:

• Unutulan Dipnot: Yazar adını vererek fakat tam künyeyi vermeyerek kaynağın orjinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak
• Yanlış Bilgilendirme: Yanlış künye vererek kaynağın orijinaline ulaşılma ihtimalini ortadan kaldırmak.
• Fazla Mükemmel Alıntı: Yazarın bire bir alıntı yaptığı kaynağa atıf yapması fakat tırnak işareti koymayı önemsememesi.
• Becerikli Atıf Yapma: Yazarın tüm kaynaklara atıf yapması, tırnak işareti kullanması fakat araştırmanın hiçbir orijinal fikir içermemesi.
• Mükemmel Suç: Yazarın bazı yerlerde kaynaklara atıf yapması fakat yazının kalan kısımlarındaki analizlerin kendine ait olduğu fikrini yaratma düşüncesiyle bazı kaynaklara atıf vermemesi.  (UÇAK & Birinci, 2008) .

Kütüphanecilerin İntihal Konusundaki Rolü

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte bilgi ortamlarında bilimsel iletişimin aktarılması, meydana gelen etik dışı davranışlar ile intihal konusunda gelişmelerin sağlanması adına, bilgilerin doğru aktarılması için kütüphanecilik mesleği ile bir örtüşme olduğu görülmektedir. “Kütüphaneciler, günümüz teknoloji şartlarına bakıldığında kütüphanenin işleyişi, bilimsel çalışmalar, araştırma için gerekli yöntemleri öğrencilere anlatmaktadır.

Mevcut durumda çok sayıda bilimsel araştırmacı çevrimiçi veri tabanlarına abonelik gerçekleştirmektedir. Günümüzde öğrenciler ile birlikte çok sayıda akademisyenin başvurduğu ilk kaynak internet olmaktadır. Çevrimiçi veri tabanlarına oturdukları yerden erişebildiklerini bilmiyorlar”.  (Burke, 2005). Kütüphanelerde ki temel gerçeklerden yola çıktığımızda kütüphanecilere bu hassas yapı içerisinde önemli sorumluluklar düştüğü görülmektedir.

Kütüphaneciler tarafından kullanıcılara çeşitli konularda eğitimler verdiği bilinmektedir. Bu eğitimler yoluyla kütüphaneciler bilimsel sürecinin tüm aşamalarında, kaynak gösterme, intihalin bütün ayrıntılarında, atıf gibi konularda da bilgilendirme yapması ve doğabilecek hataların önüne geçilmesi açısından önemli bir konuma sahiptir. Bu süreç içerisinde bilimsel etik, etik dışı davranışlar, intihal kavramı kütüphanecilere önemli sorumluluklar yüklemektedir.

“Eğitimin her düzeyinde kütüphanecilerin bilgi okur – yazarlığı programları düzenlemeleri ve bu programlar içine bilimsel etik ve intihal konularını dâhil etmeleri gerekmektedir”. (Uçak, 2010). Uluslararası Kütüphane ve Bilgi Bilimleri Dergisi (IJLIS) kütüphane ve kütüphanecilerin birlikte rol ve beceriler şöyle belirtmektedir; (Sridhar, Selvan, & Parabhu, 2014)

• Alıntı becerilerini öğretmek
• Kütüphaneciler öğretmenlere, profesörlere yardımcı olabilir ve öğrencileri internetin doğru kullanımı konusunda eğitimler vermek
• Kütüphaneciler, uygun referansları kontrol etmek ve şüpheli metin halinde tam metni ile eşleşecek şekilde çalışmalarını birleştirebilmek
• Kütüphaneciler, kütüphane oryantasyon programlarına ilgili talimatları ekleyerek intihalden kurtulmak için akademik kurumlar ile çalışmak
• Kütüphaneciler referans kaynakları ve standart atıf hakkında bilgi sahibi olmak, bu bilgiyi akademisyenlere ve araştırmalarını yapmak için kütüphaneye gelen öğrencilere aktarmak.
• Atıf kitapçıklarını ve öğretim materyallerini kütüphanede bulundurmak ve bunları büyük ölçüde kütüphane kullanıcılarına dağıtmak.
• Kütüphanede ki öğretim materyalleri ve alıntı kılavuzlarını kullanabilir hale getirilerek kütüphane kullanıcılarına yaymak

Türkiye’de Durum

Her ülke de intihalin sorunları ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri hakkında çalışmalar yapıldığı gibi Türkiye’de de intihal ve bilimsel araştırma etiği üzerine sorunlar yaşanmakta ve önlemler alınması için çalışmalar düzenlenmektedir. Yapılan çalışmaların başında eğitim noktasında bu konu için farkındalık yaratmak ve bilimsel araştırmacılara destek olunması gerekmektedir. “Etik ilke ve gerekliliklerin kazandırılmasında etkili olabilecek eğitsel önlem ve/veya tepkilerin biri de öğrencilere lisans düzeyinde verilen ‘bilimsel araştırma yöntemleri’ adındaki derslerin içeriğinde intihal, nedenleri ve intihale karşı yaptırımlar konularına önemle yer verilmesidir”. (Yaşar, 2018)

Türkiye’de intihal ile ilgili TÜBİTAK tarafından oluşturulan “Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu” ve 2006 yılında ise “Bilim Etiği Kurulu” örnek olarak gösterilebilir. TÜBA Bilim Etiği tarafından yapılan toplantı sonucunda ortaya çıkan 6 maddelik ilke ile intihalin durumu hakkında kamuoyu ile paylaşmıştır.

Paylaşılan bu ilkeler özetle; bilimsel verilerin gerçeğe uygunluğu; bilimsel araştırmanın çevre ve insanlara zarar vermemesi gereği; bilim insanlarının topluma karşı sorumlulukları; araştırmaya katkı veren kişilerin araştırmada adlarının yer alması; kaynak göstermede, alıntı yapmada kurallara uyulması; eğitimde ve akademik etkinliklerde etik kurallara bağlı kalınması şeklinde özetlenebilir (TÜBA, 2015).

Sonuç

Bilimsel iletişim sürecinde intihal konusunda mevcut durumda ki çalışmaların yetersiz kalması nedeniyle irdelenmesi adına yapılan çalışmalar intihal kavramının önemini bir kez daha ortaya koymaktadır.  Bu doğrultuda intihal noktasında doğabilecek sorunların yüzeysel olarak kalmadığı ve çeşitli hukuki yollarla da sonuçlandığı görülmektedir. Yapılacak bir bilimsel araştırmanın dâhilinde, kullanılan cümleler, ortaya çıkacak çıktıların bir suç niteliğinde ki intihal olarak sayılmaması için belirtilen usul ve esaslara bağlı kalarak belirlenmesi gerekmektedir. Yapılan intihallere yönelik kurulan örgütler veya programlar yardımı ile bu suçun azaltılabileceği görülmektedir.

Aynı zamanda intihal için bilimsel araştırma süreçleri ile doğrudan ilgili temel dersler, uygulamalar yardımı ile kavramın kamuoyunun bilgilendirilmesi gerekmektedir. Eğitim odaklı olacak bu süreçlerin aktarılması ve doğru bir şekilde hedef olabilmesi adına kütüphanecilerin rol ve becerilerinden yararlanması gerekmektedir. Kütüphanecilerin, öğrenciler açısından bir rehber olarak görüldüğü ve aynı zamanda akademisyenleri de bilimsel iletişime tehdit unsuru olan intihal konusunda ortak paylaşım noktalarında bilgilendirilmesi intihalin önlenmesi adına önemli kararlar olarak görülmektedir.

Öneriler

Bilimsel iletişim sürecinde intihalin etik kurallar çerçevesinde en aza indirgemek için intihal alanında eğitimler verilebilir. Bu eğitimler bilimsel çalışmada intihalin ne olduğu nelerden kaynaklandığı ve aslında olması gerekenin nasıl olduğu hakkında eğitimler olmalıdır. Tezler, raporlar ya da herhangi bir çalışma da eğitim bünyesindeki öğrenciler için çalışmalar yapılmakla birlikte ders olarak da eğitim hayatlarına eklenerek intihalin farkındalığı ortaya çıkarılmalıdır.

Emek hırsızlığına denk gelen intihal kavramının öneminin aktarılmasında kütüphaneciler özellikler aldığı sorumlulukların bilincinde olup platformlar, web siteleri, gazeteler, kitaplar gibi insanların ulaşabileceği, iletişim sürecinde özellikle etkili olan bu kaynaklar aracılığıyla bu alanla ilgili çalışmaları yaygınlaştırmalıdır. Kaynaklar da değinildiği gibi uygulama alanına ağırlık verilerek bu alanda önemli olan bölümlere, mesleklere imkânlar sağlanarak intihal kavramının ihtiva ettiği insanların bunun bilincinde olmaları sağlanmalıdır.

PDF Olarak İndir

Kaynakça

Burke, M. (2005). Deterring Plagiarism: A New Role for Librarians. Library Philosophy and Practice. Şubat 25, 2020 tarihinde alındı

Plagiarism.org. (2007). Şubat 25, 2020 tarihinde What is plagiarism?: http://www.plagiarism.org/learning_center/ adresinden alındı

Sridhar, K., Selvan, R., & Parabhu, V. (2014). Role of Librarian in Quality Susteance in Research Publications Through Plagiarism Checkerprevention, Detection and Response. International Journal of Library and Information Science ( IJLIS), 10-16. Şubat 25, 2020 tarihinde alındı

TDK. (2010). Şubat 25, 2020 tarihinde Türk Dil Kurumu: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama adresinden alındı

TÜBA. (2015). Tübitak Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmenliği. Şubat 27, 2020 tarihinde https://www.tubitak.gov.tr/sites/default/files/247_sayili_bk_islenmis_hali.pdf adresinden alındı

Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi. (2002). Bilimsel Araştırmada Etik ve Sorunlar. Ankara: Tütkiye Bilimler Akademisi Yayınları.

Uçak, N. (2010). Bilimsel iletişim ve intihal. Ankara. Şubat 25, 2020 tarihinde https://biotek.ankara.edu.tr/files/2070-4099-1-PB.pdf adresinden alındı

UÇAK, N. Ö., & Birinci, H. G. (2008). Bilimsel etik ve intihal. Türk Kütüphaneciliği , 22(2), 187-204. Şubat 25, 2020 tarihinde https://biotek.ankara.edu.tr/files/2070-4099-1-PB.pdf adresinden alındı

Yaşar, E. (2018). Akademik intihal, nedenleri ve çözüm önerileri. Uluslararası Eğitim Araştırmacıları Dergisi, 1(1), 34-44.

Diğer makale yazılarımız için tıklayın.