Ebru Sanatı Nedir Nasıl Yapılır? Tüm Detaylar

Ebru Sanatı

Ebru, yoğunluğu çoğunlukla kitre denen katkı maddesi  ile arttırılan bir kap suyun üzerinde boyalarla çeşitli kompozisyonlar oluşturularak, bunun kağıda aktarılmasıyla yapılır.

Ebru kelimesinin Orta Asya dillerinden Çağatayca’da hareli, damarlı anlamına gelen “ebre” den ya da Farsça su yüzü “abru” veya bulutsu,bulut anlamına gelen “ebri” kökeninden gelmiş olduğu genel kabul görür. 

Ebru ülkemizde yaygın ve en rağbet gören süsleme sanatlarından biridir.

Ebru Sanatı Tarihi

Türk süsleme sanatlarının önemli bir dalı olan ebruculuğun hangi tarihte başladığı kesin olarak bilinmemekle beraber bazı kaynaklarda ebrunun, 13.yüzyılda Türkistan’da ve Semerkant’ta ve 14.yüzyılda İran’ın doğu bölgelerinde yapıldığına dair kayıtlar vardır.

Günümüze ulaşan ebru örneklerinin çoğu ise Selçuklu ve Osmanlı eserleri arasında yer almaktadır.

Ebru hakkında Türkçe kaleme alınmış bilinen en eski eser, 1615’ten sonra yazılan “Tertib-i Risâle-i Ebrî“ adlı eserdir.

Günümüzde bilinen ebru tarzındaki eserler ilk kez Orta Asya-Osmanlı coğrafyasında ortaya çıkmıştır.

Tarihi bilinen en eski ebru, üzerinde Mâlikî Deylemî’ye ait bir kıt’anın bulunduğu ve Gürcistan’da yazılmış olan 1554 tarihli bir ebrudur.

Bu ebrunun, hafif ebru olarak yapılmış olması ve hafif ebrunun ancak belli bir ustalaşmadan sonra yapılabildiği göz önüne alınacak olursa, ebrunun orijinin çok daha eskilere dayandığı düşünülmektedir.

Orta Asya ve İran üzerinden Osmanlı kültürüne ulaşan Batı’da “Türk Kağıdı”, Osmanlıda da ebru adını alan bu sanatla uğraşan kişilere ebruzen denilmiştir.

Tüm geleneksel sanatlarda olduğu gibi yüzyıllar boyunca usta-çırak ilişkisiyle kuşaktan kuşağa aktarılan ebru, cilt kapağını cilde bağlayan unsur olarak sıkça kullanılmıştır.

İlk Osmanlı Ebruzenleri

İlk Osmanlı ebruzenlerinden biri “Şebek” lakabı ile bilinen Mehmet Efendidir. Adı Tertib-i Risale-i Ebri’de geçer.

Diğer önemli ebruzenler:

• Hatip Mehmet Efendi,
• Şeyh Sadık Efendi,
• Mehmet Salih Efendi,
• Hezarfen Şeyh İbrahim Edhem efendi,
• Hattat Sami Efendi
• Necmettin Okyay
• Bekir Efendi
• Sami Okyay
• Sacid Okyay
• Mustafa Düzgünman

Ebru Yapımında Kullanılan Malzemeler

Boyalar

Klasik ebruculukta toprak boyalar ve bitkisel boyalar kullanılmıştır.

Toprak boyalar içindeki minerallere göre farklı renkteki topraklardan elde edilirler. Doğada bulunan her renkteki topraktan da boya elde edilir.

Bitkisel boyalar ise bitkilerin renk veren kök, gövde ve yapraklarından elde edilirler.

Günümüzde ebru yapımında toprak ve bitkisel boyalardan başka hazır sentetik ebru boyaları, yağlı boya, guaj boya ile cam ve seramik boyaları da kullanılmaktadır.

Toprak Boyalar

Kırmızı Renk: Gülbahar da denir. Demir oksit içeren topraklardan elde edilir.

Turuncu Renk: Sülügen de denir. Kurşun oksit ile kurşun monoksit içeren topraklardan elde edilir.

Tütün Rengi: Çamlıca toprağıdır.

Siyah Renk: Baca isi kullanılır. Siyah isi ezebilmek için içine çamlıca toprağı katılır. Çamlıca toprağı isin yağını emer, etrafa dağılıp çevreyi kirletmesini engeller.

Toprak Boyaların Hazırlanışı

Boya olarak kullanmak istediğimiz toprak bir kaba alınır, içindeki sert ve katı kısımlarından ayırmak için içine üç katı kadar dinlenmiş su konur, iyice karıştırılır.

Karışım kabın tabanına iyice çökmeden üstteki sulu kısım başka bir kaba alınır, dinlenmeye bırakılır, suyu atılır, kalan toprak boya güneşli bir yerde kurutulur, kavanoza konularak saklanır.

 Daha sonra kurutulan boya yağmur suyu ile karıştırılıp ezilerek kullanılabilir hale getirilir.

Bitkisel Boyalar

Kırmızı, sarı, yeşil, mavi, lacivert, beyaz renkteki çivitten elde edilir.

Çivit: Bodur bir ağaççık olan çivit ağacının yapraklarından elde edilir. Yukarıdaki renklerin elde edildiği çivit bitkisi Pakistan, Hindistan, Çin, Yemen gibi ülkelerde yetişir.

Ebruculukta adı çok geçen Lahor çiviti (Pakistan’ın Lahor şehrinden geldiği için bu ismi almıştır) ve Bedahşi Laciverdi aynı bitkinin kök ve gövdelerinden elde edilir.

Vişne çürüğü rengi, bu renk ‘lök’ ya da ‘lek’ olarak da adlandırılır. Hindistan’da bitki yapraklarında ‘şebnem’ olarak oluşan damlacığın kuruyup, toplanıp, dövülerek boya haline getirilmesinden elde edilir.

Bitkisel Boyaların Yapılışı

Toz halinde satılan bitkisel boyalardan olan Lahor çividi, Bedahşi laciverdi ve vişne çürüğü rengi kavanozlara konur.

Boya seviyesine kadar sıcak su ilave edilir, hafif hareketlerle çalkalanıp eritilir.

İçine öd katılır ve olgunlaşmaya bırakılır. Sonra serin bir yerde saklanır.

Su Yoğunlaştırıcıları

• 1.Geven Bitkisi (Kitre): Anadolu’da yetişen bu bitkinin gövde ve yapraklarındaki özsudan kitre elde edilir. Ebru yapımında suya yoğunluk ve yapışkanlık vermesi için kullanılır.
• 2. Çemen Unu: El taşı ile iyice ezilen çemen ununun üzerine ılık su ilave edilir, bekletilir, tülbentten süzülür ve ebru suyuna ilave edilir. Kokusu nedeniyle pek tercih edilmez.
• 3.Ayva Çekirdeği: Ayva meyvesinin tohumları kullanılır.
• 4.Keten Tohumu:Keten bitkisinin tohumları kullanılır.
• 5.Salep
• 6.Nişasta

Öd (Safra)

Öd karaciğer üzerinde bulunan safra kesesindeki safra hücrelerinde üretilir. Salgılanan, tadı acı, altın sarısı renkli koyu sıvı safra asitleri, safra boyaları gibi safraya özelliğini kazandıran maddelerden oluşur.

Öd, boyanın yoğunlaştırılmış su yüzeyinde yayılmasını, batmamasını sağlar,

Ödlü boyalar su yüzeyine serpildiğinde birbirine karışmazlar,

Öd boyaların kağıt yüzeyine yapışmalarını sağlar,

Ödün Hazırlanışı

Benmari metodu ile kaynatılarak hazırlanır. Kaynatılan ödün üzerinde biriken köpükler alınır.

 Kalan su tülbentten süzülerek kavanozlara konulup buzdolabında saklanır.

Öd kaynatılırken yoğun bir koku çıkar, bu yüzden kaynatma işlemi açık havada yapılmalıdır.

Su (Ebru Suyu)

Ebru yapımında kullanılan suyun özel içme suyu veya kireç derecesi düşük, bekletilip süzülmüş su olması şarttır.

Kaynatılıp bekletilmiş su da olabilir. En iyisi saf sudur (yağmur suyu).

Ebru Teknesi

Ebru teknesi içinde ebru yapımını gerçekleştirilen teknedir.

Türleri: Ağaç tekneler (çam ağacından yapılır), Alüminyum tekneler, Çinko tekneler,

Teknelerin kenarı kıvrık veya çok düzgün zımparalanmış olmalıdır.

Fırçalar

Boyaları teknedeki su yüzeyine serpmeye yarar. Ebru ustaları fırçalarını kendileri yaparlar.

Ebru fırçası yapımında gül dalı tercih edilir. Sebebi; istenilen kalınlıkta ve düzgün olması, parmağı acıtmaması, boy içerisinde kaldığında küflenmemesidir.

Fırça yapımı için gül dalına sarılacak kıllar, yaşlı atın kuyruğundan alınan kılardır. Bu kıllar gül dalına misina ile tutturulur.

Çeşitli kalınlıkta ve incelikte boy boy fırçalar yapılır. 

Taraklar

Ebru yapımında boyalara desen vermek için kullanılan aletlerdir.

Tarakların boyutu teknenin boyutuna göre değişir.

Tarak çeşitleri:

• İnce tarak
• Kalın tarak
• Sümbül tarağı
• Çarkıfelek  tarağı

Kağıt

Ebru yapımında emici özelliği olan, mat (aharlanmamış-cilalanmamış) her türlü kağıt kullanılabilir.Üzeri aharlanmış kağıtlar boyayı emmeyeceği için boya yüzeyde tutunamaz.

Ayrıca ebru yapımında kumaşta kullanılır (ipek, patiska, saten…). Ilık suda şap eritilir, kumaş bu suya batırılır, 15 dk bekletilir, kurutulur ve hazır hale gelmiştir.

Ebru Sanatı Yapımı

Öncelikle ebru suyu, boyalar, kağıt, fırçalar,  taraklar hazırlanır,

İlk boya serpilmeden önce su yüzeyindeki köpükler gazete kağıdıyla temizlenir,

Boyaları serpmek için fırça yaklaşık tekneden 10-15 cm yükseklikte yatay olarak tutulur,

Birinci renk serpilir, bu işlem boyanın tüm yüzeyde eşit dağılımı ve kendinden sonraki renklere yer açmak için aralıklarla yapılır, istenirse biz veya iğne yardımı ile  boyanın üzerinde gelgitler yapılır,

İkinci renk serpilir, İkinci boyanın öd miktarı birinci serpilen boyadan daha fazla olmalıdır, yüzeyde kendine yer açıp tutunabilmesi için,

İlk atılan boyaya az ikinci, üçüncü atılan boyaya daha fazla öd katmak gerekir,

Renkler serpilirken, fırça sağ ele alınır, sol elin işaret parmağına vurularak, sağdan sola doğru gidilerek, teknede boş yer bırakmadan düzenli bir şekilde yapılır,

İstenilen ebru türüne göre şekiller verilir ve ebru kağıdı teknenin üzerine bırakılır, birkaç saniye sonra kağıt tekne yüzeyine sürülüp kendinize doğru çekilir,

Tekneden çıkarılan kağıt daha önceden hazırlanmış olan kurutma yerine (askılar, düz zemin, iki tahta arası) bırakılır.

Ebru Türleri

Ebru Yapımında Karşılaşılan Sorunlar

Yeni açılan teknede ebru yapılırsa çıkan ebrularda beyaz lekeler oluşabilir, Bunun nedeni kitre üzerinde kabarcık kalmasındandır, hava kabarcıkları önceden alınmalıdır,

Aynı kitre içinde boyanın düzenli açılmaması, kitrenin homojen olmamasındandır, tekne içindeki kitre iyice karıştırılmalıdır,

Çok az çalışılıp kapanan teknedeki kitre tembelleşir, bozulur ve su gibi olur, bu nedenle tekne devamlı çalıştırılmalıdır,

Çok çalışılan kitrenin rengi esmerleşir, kirlenir; fakat kitrenin rengi önemli değildir,

Boya dibe batıyorsa içine öd eklenmelidir,

Ebru yapılırken az ödlü boyadan çok ödlü boyaya gidilir,

Yanlışlıkla çok öd koyulan boyaya su katılıp karıştırılır,

Tekne kenarı iyice temizlenmeden, silinmeden ebrulu kağıdı aldığımızda tekne kenarındaki boya kağıtta boylu boyunca iz bırakır, üKağıt tekneye atılırken kaydırılırsa ya da durularak bırakılırsa duraklanan yerler lekeli çıkar,

Fırça kıllarının boyları gereğinden uzun olması durumunda boyalar fırçadan fazla miktarda düşer,

Fırça kılarının gereğinden kısa olması da boyaların hemen bitmesine neden olur.

Diğer Yazma Eser Yazılarımız İçin http://bilgibilimi.net/category/yazma-eserler

Kaynak