Tezhip Sanatı

Tezhip Sanatı

Tezhip Sanatı; Dünya kitap sanatları arasında her daim önemli olan tezhip, Türk-İslam kitap sanatında hat sanatının yanında süslemeleriyle yazıyı ortaya çıkaran ve eserin kıymetini arttıran bir sanattır.

El yazması kitaplara altın yaldız ve boya ile yapılan süslemelere “tezhip” denir. Arapçada altınlama anlamına gelen tezhip, yalnız altın yaldızla yapılan süslemeleri değil boya ile yapılan ince tezyinatı da içine alır. Böyle eserlere “müzehhep”, tezhip yapanlara da “müzehhip” denilir.

Özellikle kütüphaneler için hazırlanan yazmalarda, takdim edilen şahsın önemine ve sipariş eden kişinin mali gücüne göre değişik şekillerde tezhip yapılmıştır.

Tezhip Bölümleri

Yapılış şekillerine ve yapıldıkları yerlere göre tezhipler farklı isimler alır. Hâlkârî ismi verilen süsleme sadece altınla ve sayfa kenarlarına yapılır. Zerefşan denilen genellikle sayfa kenarlarına bazen de bütün sayfaya yapılan altın tozu serpme şeklindeki süslemedir.

Yazma eserlerde tezhip kitabın hemen her bölümünde görülebileceği en sık görülen bölümleri şunlardır:

• Hatime tezhibi
• Sayfa kenarı tezhibi
• Boş sayfa tezhibi
• Ara boşluk ve koltuk tezhibi
• Bordür, Ulema, Zencirek, Kenarsuyu
• Gül tezhibi
• Sure başları tezhibi
• Vakfiye tezhibi
• Serlevha tezhibi
• Fihrist tezhibi
• Zahriye tezhibi

Tezhip sanatı ilk defa Hz. Ali‟nin Kur’an’ı tezhipletmesiyle başladığı düĢünülmektedir. Kur‟an-ı Kerim‟lerde ilk iki sayfa çerçeve şeklinde, sûre başlıkları, durak, secde, cüz, aşır ve hizip işaretleri tezhiplenir.

Selçuklularla birlikte tezhip sanatı Anadolu‟ya geçmiştir. Birbirinin içine geçmiş geometrik şekillerin hâkim olduğu Selçuklu eserlerinde en zengin tezhib, kitapların zahriye kısmında, metinlerin kenar başlıklarında, sûre başlarında ve konu bölümlerinin aralarında, kitabın son sayfasında hatime veya ketebe bölümünde yer alır.

Osmanlılarda ise Selçuklulardan alınan tezhib daha da çok geliştirilmiş, özellikle XV. ve XVI. yüzyıllarda tezhibinin en güzel örnekleri oluşturulmuştur.

Klasik Osmanlı tezhib sanatında Selçukluların kullandıkları geometrik motifler değitirilmemiş aralarına bitki motifleri eklenmiştir. Bütün bir sayfaya yayılan süslemelerde uygulanan geometrik şekiller uyum içinde kullanılarak renklerle etkisi arttırılmaya çalışılmıştır.

Güneşi sembolize etmek için altın, bilgi için sarı, sonsuzluğun rengi olarak da gökyüzünü simgeleyen mavi kullanılmıştır. Tüm bu geometrik motifler ile renklerin bir uyum içerinde olması tezhipte kullanılan üslubun sanatsal değerini ortaya koymaktadır.

Devlet adamları tarafından desteklenerek gelişme gösteren Osmanlı tezhib sanatında Fatih ve Kanuni dönemlerinde sarayda birçok sanatkâr yetişmiştir. XV. yüzyılda eserler vermiş önemli müzehhipler arasında Ahmed bin Hacı Mahmud Aksarayi ve Baba Nakkaş vardır.

XVI. yüzyılda da Karamemi lakabıyla tanınan Mehmed Çelebi önemli müzehhipler arasındadır. Kanuni döneminde istanbul bahçelerindeki çiçek motiflerinin hakim olduğu yeni bir süsleme tekniği geliştirilmiştir. Bu tekniğin kullanılmasına XVII. yüzyılda da devam edilmiş olup, XVIII. yüzyılda barok ve rokoko tekniklerinin tezhibe girmesiyle klasik üsluptan uzaklaşılmış aşırı süs ve kıvrımlar tezhibe hâkim olmuştur

Kaynakça

KOZAN, T. (tarih yok). TÜRKİYEDE YAZMA ESER KÜTÜPHANELERİNİN ORGANĠZASYONU. ANKARA ÜNİVERSİTESİ, SOSYAL BÖLÜMÜ ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ, Ankara. Mayıs 18, 2020 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=cbOXH84ZayrLjc0tI-QXKi7NDnhfYyg6iCYHpdOqVJ3KzmHSqJDFqqDnfjSaxdYo adresinden alındı