Alfabetik ve Sistematik Sınıflama Düzenlerin Karşılaştırılması

Bilgi Uzmanı

ALFABETİK VE SİSTEMATİK SINIFLAMA DÜZENLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Benzerlikler

Sınıflama düzenleri arasındaki benzerlikleri 6 madde halinde sıralayabiliriz. Bunlar:

Bilgi ve belgenin örgütlenmesinde, düzenlenmesinde kullanılırlar.
Bilgi ve belgeye konusal erişimi en iyi şekilde sağlamaya çalışan bilgi erişim araçlarıdır.
Oluşumu, gelişimi ve sürekliliği entelektüel bir sürecin sonucudur. Konularında uzman olan kişilerce yürütülen entelektüel bir faaliyetin ürünüdür.
Bilgi ve belgenin düzenlenmesi-örgütlenmesi-sınıflandırılması ve konusal erişime sunulması şeklinde ortak amaçları vardır.
Hem basılı hem de elektronik ortamda hizmet verirler (kataloglar, bibliyografyalar, dizinler, veritabanları vb.).
Denetimli-kontrollü dizinleme dilleri olarak kabul edilir. Terminolojik denetimi sağlayarak konusal erişimde otorite işlevi görürler.

Farklar

Sınıflama düzenleri arasındaki farkları 16 madde halinde aşağıdaki tabloda sıralayabiriz.

	Sistematik Sınıflama Düzenleri	Alfabetik Sınıflama Düzenleri
1	Bilgi ve belgeyi felsefi bir temelde, sistematik, hiyerarşik bir düzenlemeyle konusal erişime sunar.	Bilgi ve belgeyi alfabetik bir düzende oluşturulan konu başlıkları ile konusal erişime sunar.
2	Yerleştirme düzeni olarak da kullanılır.	Yerleştirme düzeni olarak kullanılmaz.
3	Bilgi ve belgeye doğrudan erişim mümkün olabilmektedir (raflarda göz atma yolu).	Bilgi ve belgeye doğrudan erişim olmaz.
4	Bilgi ve belgeye konusal erişim raflarda göz atma (browsing) ve kataloglarda (basılı veya elektronik ortamdaki sistematik konu katalogları) sınıflama numaralarıyla mümkün olmaktadır.	Konusal erişim, sadece kataloglarda (basılı veya elektronik ortamdaki alfabetik konu katalogları) mümkün olmaktadır.
5	Sistematik konu katalogları, sistematik sınıflama düzenlerine (EOS vs.) göre hazırlanan konusal erişim araçlarıdır.	Alfabetik konu katalogları, alfabetik sınıflama düzenlerine (LCSH, SLSH vs.) göre hazırlanan konusal erişim araçlarıdır.
6	Sistematik konu kataloglarını kullanıcı, aracısız, doğrudan kullanamaz. Sınıflama sisteminin ve notasyonunun hakkında bir ön bilgiye ihtiyacı vardır.	Alfabetik konu kataloglarını hiçbir aracı ve yardımcıya ihtiyaç duymadan doğrudan ulaşır, kullanır. Dolayısıyla kullanım kolaylığı vardır.
7	Bilgi ve belgenin içerdiği konuyu bir nevi sembol, işaret sistemi olan, rakam, harf ve çeşitli işaretlerden oluşan notasyon ile temsil eder.	Bilgi ve belgenin içerdiği konuyu, belirli kurallara göre daha önceden hazırlanmış bir listede yer alan konu başlıkları temsil eder.
8	Bilgi ve belgenin içerdiği konuların sadece bir tanesine konusal erişim imkanı sağlamaktadır. EOS gibi bazı sistematik sınıflama sistemleri ise birkaç konuyu sahip olduğu notasyon sistemi ile temsil, ifade edebilmektedir.	Bilgi ve belgenin içerdiği konuların hemen hepsine konusal erişim imkanı sağlamaktadır (belirlenen sınırlar, ilkeler çerçevesinde).
9	Bilgi kaybı tehlikesi daha yüksektir.	Bilgi kaybı tehlikesi daha azdır.
1 0	Büyümesi, genişlemesi, yeni konuları bünyesine dahil etmesi (hospitality) sınırlıdır. Yani yapılmak istenen değişiklikler, eklemeler zorlukla gerçekleştirilebilir.	Büyümesi, genişlemesi, yeni konuları bünyesine dahil etmesi, değişikliklere uyum sağlaması çok daha kolaydır, sınırsızdır (belirlenen ilkeler doğrultusunda).
11	Standartlaşma daha üstündür.	Standartlaşma daha azdır.
12	Evrensel geçerliliği, kullanımı vardır. Notasyonun herkes tarafından anlaşılabilir, çözülebilir olmasına dikkat edilmeye çalışılır.	Yerele hitap eder. Kullanılan dile (Türkçe, İngilizce vs.) göre hazırlanması genele hitap etmesini, evrensel olmasını önemli ölçüde engeller.
13	Bilgi evrenini sınıflamak amacında olan sistematik sınıflama düzenleri, bunu yaparken geniş konu alanlarını, bilim disiplinlerini, temel alır ve bunların alt sınıflarını, bölümlerini sistemde yansıtmaya çalışır. Bu da az sayıda konusal erişim ucuna sahip olduğuna işarettir.	Geniş konu alanlarıyla birlikte çok spesifik konuları da kolaylıkla bünyesinde bulundurabilir. Dolayısıyla bilgiye, belgeye erişmek isteyen kullanıcıların hizmetine çok sayıda konusal erişim ucu (konu başlıkları) sunulmuş olur.
14	Konular arasındaki ilişki hiyerarşik yapı sayesinde gerçekleştirilmeye çalışılır. Bu ise iki yolla yapılır. İlki, bilgi evrenini hiyerarşik yapıda yani genelden özele doğru sistematik olara düzenler. İkincisi ise notasyonun hiyerarşik bir yapıyı gösterebilmesidir.	Konular arasındaki ilişki yöneltmeler (göndermeler ve kapsam notları) aracılığıyla yapılır.
15	Konusal erişimi destekleyen, kolaylaştıran, artıran ilişki dizinleri vardır.	Bu düzenler alfabetik olarak hazırlandığından dolayı ilişki dizinine ihtiyaç duymaz.
16	Kullanıcıların sınıflama düzenini ve notasyonunu öğrenmesi, anlaması gerekmektedir. Bunun da zaman alan bir durum olması ve kullanıcıların alternatif erişim yollarını bulmaları durumunda böyle bir öğrenme, anlama sürecine çok gerekmedikçe girmek istememesi kullanışlılığını azaltır.	Kullanıcıların öğrenmesi, bilmesi gereken pek bir şey yoktur. Sadece okuma yazma bilmesi, araştırdığı konuya ait önemli ve yaygınlaşmış terimleri bilmesi yeterli olabilmektedir. Bu da kullanışlılığını artıran bir faktördür.

Kaynakça

Aksoy, S. (2015). Sistematik ve Alfabetik Sınıflama Düzenlerinin Bilgiye, Belgeye Konusal Erişim Açısından Karşılaştırılması. İstanbul: E-Kitap Projesi.