Bilgi Okuryazarlığı  Modelleri

Günümüzde enformasyon okuryazarlığı becerilerinin eğitim aracılığıyla kazandırılması ve bu becerilerin öğretim programlarına uygulanmasında yol gösterici modeller vardır.

Bilgi Okuryazarlığı (Enformasyon) okuryazarlığı kavramının ortaya çıkışı ile birlikte öğretimini
ve uygulamasını kolaylaştırmak için pek çok modelin geliştirildiği görülmektedir. Ancak bazıları çok iyi sonuçlara verirken bazıları da iyi sonuçlar verdiği söylenemez.

Bu çalışmanın amacı bu modellerden bilinen en iyi modelleri araştırma sonucu elde edilmiştir. Eskiden okuma yazma bilmeyenlere “cahil” olarak anımsatılırdı, ama artık 21. Yüzyıl bireylerinden “Bilgiye Nasıl Ulaşılacağını” bilmeyenler “cahil” olarak benimsenecektir.

Enformasyon okuryazarlığı modelleri, bilgi problemini çözme aşamalarını sistematik olarak ele alıp görselleştirmekte, her bilgi kullanıcısı için anlaşılır ve takip edilebilir hale getirmektedir.

Enformasyon okuryazarlığının ortak noktası hayatın her alanında araştırma
yapabilen, öğrenebilen ve düşünebilen bireyler yetiştirmektir.

Bilgi Okuryazarlığı Modelleri

1.The Big 6 Modeli
2.Research Cycle (Mcknzie) Modeli
3.The Alberta Model
4.Guided Inquiry:Carol Kuhlthau And Ross Todd Model
5.Research Steps To Success Sundra Hughes Model
6.The Learning Journey Houghton Valley School Model
7.Stripling And Pitts Research Process Model(1998)
8.The Seven Pillars Model
9.The 8 Ws Model
10.Kuhlthau model
11.Louisiana Information Literacy Model For Lifelong Learning
12.Action Learning Model Gwen Gawith 1983
13.SauceT. Bond Model
14.3 Doors Gwen Gawith Model
15.Lane Clarke’s Model

16.The Steps To The Research Cycl Model
17.Doug Johnsons Info Literacy Model
18.The Information Process Model
19.Evew: The Research Process(CANADA) Model
20.Information Literacy Scope And Sequence Model
21.Applying The 4 Steps Of Problem Solving To Info.Lit Model
22.Digital Information Flfucncy (Dıf) Model
23.Student Research Guide +Info.Lit.Model)
24.Information Literacy : Model At Noodle Tools
25.Model Of Digital Information Flucncy Model
26.Information Literacy Matrix Designing For Information Foragers Model
27.Information Skills Model-Marland(1981) And Ncet(1996)
28.Olim-Kruch-Uris:The Seven Steps Of The Resaarch Process Model
29.The Supur3 Model
30.The Building Blocks Of Research Model
31.Herring James:PLUS Information Skills Model

Bilgi okuryazarlığı Modelleri Örnekleri

1- Plus Modeli

Plus modeli amaç, lokasyon, kullanım ve öz değerlendirme bilgi becerileri süreçlerini takip ederek oluşturulmuştur. Düşünme becerilerine ve öz değerlendirmeye odaklanan plus modeli diğer modellerin ana öğelerini içermeyi hedeflemektedir.

2- Kuhlthau Bilgi Arama Süreci Modeli

Bu bilgi arama süreci ortaöğretim öğrencileri üzerine yapılmış 20 yıllık bir deneysel çalışmanın sonucu olarak geliştirilmiş ilk modeldir. Model kütüphanecilik ve bilgi biliminin yanı sıra farklı alanlarda da kullanılmaktadır.

Model 6 aşamadan oluşmaktadır;

Çalışmayı başlatma: Konuya henüz karar verilmemiştir belirsizlik hakimdir.
 Konu seçimi için konuya genel hatlarıyla karar verilmektedir.
 Konuya odaklanmadan önceki araştırmalar: Konu ile ilgili kararsızlıkların, belirsizliklerin var olan düşüncelerin bir düzene konması için gözden geçirilmektedir.
 Düzenlemeye odaklanma: Konu belirlenirken eldeki bilgiler, fikirler formüle edilerek konu daraltılmakta, belirsizlikler ortadan kaldırılmaktadır.
 Bilginin toplanması: Bilgiler toplanmakta ve gözden geçirilmektedir.
 Sunum: Elde edilen ve işlenen bilgi paylaşılmakta, hedef gruba sunulmaktadır.

3-Alberta Modeli

Araştırma sürecinin öğretilmesi amacıyla Kanada Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen Alberta Modeli, 1980’li yıllarda “öğrenme odaklı” bir model olarak kabul edilmiştir. 1990 Yılında gelen talepler üzerine içeriği geliştirilerek okul kütüphanelerinde öğretmenler ve kütüphaneciler “araştırma odaklı” uygulanmıştır.

Aşamaları;

 Planlama
 Bilgiye erişim
 Bilginin işlenmesi

4- Big 6 Modeli

Big 6 modeli, Mike Eisenberg ve Bob Berkowitz tarafından 1990 yılında geliştirilmiştir. Bu model bilgi ve teknoloji becerilerinin öğretiminde dünya genelinde en yaygın bilinen ilköğretim ve ortaöğretimde en fazla kullanılan enformasyon okuryazarlığı modellerindendir.

Bu model bilgi gereksinimini sistematik şekilde bulma, uygulama ve değerlendirme aşamalarını teknoloji araçları ile birlikte bilgiyi arama ve kullanma becerilerini birleştirmektedir. Big 6 modelinde bilgi problemi çözümü için 6 aşamadan bahsedilmektedir:
 Bilgi probleminin ve gereksiniminin tanımlanması
 Bilgiyi arama
 Bilgi kaynaklarını bulma ve bilgi kaynaklarından ilgili bilgiyi elde etme
 Bilgiyi inceleyip konu ile ilgili kısımları kullanma
 Elde edilen bilgileri sentezleme, sentezin sonucunu sunma
 Elde edilen bilginin ve sürecin değerlendirilmesi

5- 9 (Dokuz) Adım Modeli

Ortaöğretim öğrencilerine enformasyon okuryazarlığı becerilerini kazandırmak için geliştirilen model ilk kez Marland (1981)’ın yayınlamış olduğu “ortaöğretim eğitim programlarında bilgi becerileri” adlı çalışma ile ortaya çıkmıştır.

Cooke bu modeli 1989 yılında “birey yaklaşımlı” olarak geliştirerek, enformasyon okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması için öğrenci, öğretmen ve kütüphaneci işbirliğini zorunlu tutmuştur.
Daha çok kütüphanecilere yol göstermek amacıyla hazırlandığından “Dokuz Adım Planı” olarak da bilinmektedir. Bu model 9 aşamadan oluşmaktadır
 Ne yapmaya gereksinimim var?
 Nereye gidebilirim?
 Bilgiyi nasıl elde edebilirim?
 Ne tür kaynak kullanmalıyım?
 Bilgi kaynaklarını nasıl kullanmalıyım?
 Ulaştığım kaynakları nasıl depolamalılyım?
 Gereksinim duyduğum bilgiyi elde ettim mi?
 Bilgiyi nasıl sunmalıyım?
 Ne başardım?

7- Anzııl Modeli

Anzııl modeli diğer modellerden farklı olarak birbiriyle ilişkili 3 temel beceriden meydana gelmektedir. Bunlar; “jenerik, bilgi, değerler ve inançlar” becerileridir.

Ek olarak konu ve dsiplinde belirleyici unsur olarak modele eklenmiştir. Anzııl modeli 4 temel ilkeye dayanır:
 Bağımsız öğrenme yoluyla mevcut bilgiye yeni anlamlar yükleyebilmek
 Bilgileri akıllıca kullanarak kişisel doyum elde etmek (bilgi ihtiyacını gidermek)
 Kişisel, mesleki ve toplumsal sorunları çözmek amacıyla bilgiyi aramak ve kullanmak
 Yaşam boyu öğrenme ve toplumsal katılım için taahhüt yoluyla sosyal sorumluluk Göstermek Anzııl Modeline Göre Kullanıcıların Sahip Olması Gereken Bilgi Becerileri
 Bilgiyi anlamak ve bilgi ihtiyacını fark etmek
 Bilgi ihtiyacını ifade etmek
 Bilgiyi bulmak, erişmek ve kaydetmek
 Değerlendirme ölçütleri ile analiz etmek
 Bilgiyi eski bilgiler ile sentezlemek ve kullanmak
 Bilgiyi paylaşmak
 Bilginin fikri mülkiyet hakkına saygı göstermek (etik kullanım)

8- Araştırma Süreci Modeli

Pitts ve Stripling araştırma süreci modelinde öğretirken ve öğrenirken kullanılan çalışma ve düşünce becerilerini temel almışlar. Model 10 aşamadan oluşmaktadır;
 Geniş konunun seçilmesi
 Konunun genel olarak incelenmesi
 Konunun daraltılması
 Bir tez veya amaç geliştirme
 Araştırmaya öncülük edebilmesi için soruların formüle edilmesi
 Araştırma ve ürün için plan yapılması
 Bul/ analiz et/ kaynakları değerlendir
 Kaynakların, alınan notların ve kaynakçanın değerlendirilmesi
 Sonucun oluşturulması ve bilginin düzenlenmesi
 Sonuç ürünün oluşturulması ve sunulması

9- Mckenzie Araştırma Döngüsü Modeli

İlk kez Jamie Mckenzie tarafından(1995) araştırma yöntemi olarak geliştirilen bu model, 1996 yılında içeriği genişletilerek yeniden yayınlanmıştır. Öğrencilerin “ neyi bilmediklerini bilmeleri” amacıyla oluşturulmuştur. Diğer modollerden farkı araştırma sürecindeki esas ve
alt sorular üzerine yoğunlaşmasıdır. Modelin araştırma süreci 7 aşamadan oluşur:
 Soru oluşturma
 Planlama
 Elde etme
 Düzenleme ve ayıklama
 Sentezleme
 Değerlendirme
 Rapor hazırlama

10- 8 W Modeli

Orta öğretim öğrencilerine enformasyon okuryazarlığı becerilerini kazandırmak amacıyla oluşturulan “öğrenme merkezli” bir modeldir.

Bu model öğrencilerin proje hazırlamaları sürecinde enformasyon okuryazarlığı aşamalarını takip etmeleri için kütüphanecilere,
öğretmenlere ve medya uzmanlarına yeni sorumluluklar kazandırmıştır. 8 W modeliyle hedeflenen beceriler aşağıdaki gibidir;
 Keşfetme
 Soru sorma
 Aramak
 Değerlendirme
 Sentezleme
 Yaratma
 İletişim kurma
 Değerlendirme

11- Info Zone Modeli

Bu model 6 aşamadan oluşmakta olup ortaöğretim seviyesinde enformasyon okuryazarlığı becerilerinin kazandırılması için Kanada  ssiniboine Güney Okulu Winnipes Bölümü tarafından geliştirilmiştir. Bu modelin aşamaları;
 Merak etme
 Araştırma
 İhtiyaç duyulan bilgileri seçme
 İletme
 Üretme
 Değerlendirme/ Eleştirme

12- Yaşam Boyu Öğrenim İçin Louisiana Enformasyon Okuryazarlığı Modeli

Bu model yaşamın her alanında kullanılacak becerileri topluma kazandırmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Modelde öğretmenler ve her seviyedeki öğrenciler yaşam boyu öğrenen biriyler olmak için aynı çerçevede yer almaktadır. Yaşam boyu öğrenim için enformasyon
okuryazarlığı modeli şu unsurlardan oluşmaktadır;
 Tanımlama/ odaklanmak
 Kaynakların ve araçların seçilmesi
 Seçmek ve not almak
 Bilginin işlenmesi
 Bilginin düzenlenmesi
 Bulguların/ elde edilen bilginin sunumu
 Gösterilen çabanın değerlendirilmesi

13- Araştırma, Analiz, Etme, İletme Modeli

RAC modeli öğrencilere araştırma, analiz etme ve iletişim kurmayı onlara eğitim programlarında verilin konuları daha iyi anlayabilmeyi sağlamak amacıyla oluşturulmuş eğitim planlama çerçevesedir.

RAC modelinin özellikleri şunlardır;

 Ders programıyla bütünlük sağlar
 Öğrenmeyi öğrenci odaklı yapar
 Öğrencilere eleştirel düşünebilme becerisi kazandırır
 Performansa dayalı sınıflara kolayca dahil edilir
 Öğrencilerin ödev ve performanslarını değerlendirebilme fırsatı verir
 Öğrencilere araştırma, analiz etme ve iletişim kurma becerilerini uygulama fırsatı verir.

14- Irvıng Modeli

Irving’in (1985) enformasyon okuryazarlığı modeli bilgi ihtiyacının analizi, kaynakların belirlenmesi, bilginin kaydedilmesi, bilginin yorumlanması, analizi, sentezi ve değerlendirilmesi, bilginin şekillendirilmesi, sunumu, iletimi ve değerlendirme aşamalarından oluşur. Irving, bu aşamaların sadece ödev yaparken öğrenciler tarafından değil, toplumun tüm bireyleri tarafından her türlü akademik, mesleki ce kişisel problemin çözümünde kullanabileceğini vurgular.

Modelleri Karşılaştırdığımızda

Tüm bu modeller bilgi becerileri olarak da adlandırdığımız bilgi ihtiyacını tanımlama, arama, bulma, kullanma, sunma ve değerlendirme gibi bilgi problemi çözme aşamalarından oluşmaktadır. Hemen hemen bütün modollor aynı çerçeveler üzerinde durmuştur. Aralarında
az da olsa farklar vardır.

Modeller arasında biçim bakımından farklılıklar olsa da konu bakımından aynıdırlar. Bilgi arama, bulma, sunma ve değerlendirme aşamaları tüm modellerde ortaktır.

Örneğin 8 W modeli ve 9 adım modeli içerdikleri aşamalar bakımından benzer olsalar bile farklı yönleri de vardır. 9 adım modeli sadece ortaöğretim öğrencileri için enformasyon okuryazarlığı becerilerini kazandırmak için geliştirilmiş.

Ama 8 W modeli sadece öğrenciler için değil akademik, mesleki ve kişisel olan problemlerin çözümünde kullanılmak amacıyla da geliştirilmiştir.
7 sütun ve anzııl modellerini ele alacak olursak kütüphane ve teknoloji becerileri temel beceriler olarak gösterilir.

Örneğin irving modelinde sadece öğrenciler tarafından değil toplumun tüm bireyleri tarafından kullanabileceğini vurgular. Yaşam boyu öğrenim enformasyon okuryazarlığı modeli ise yaşamın her alanında kullanılacak beceriler bakımından diğer modellerden farklı geniş bir yapısı aşamaları tüm modellerde ortaktır.