Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları (AAKK)

Bilgi Uzmanı

AAKK (Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları) Nedir

Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları Bir kütüphane kataloğunu oluşturmak ve sürdürmek üzere hazırlanmış kurallar listesidir. Uluslararası Standart Bibliyografik Tanımlama (ISBD)’ye dayalı kataloglama kuralıdır. Dünya üzerinde olduğu gibi Türkiye’deki kütüphanelerde de yaygın kullanılan bir kataloglama kuralıdır.

NEden Anglo Amerikan Kuralları

 Basılı ve basılı olmayan her tür yayın kataloglanabilir.
 Uluslararası tanımlama (kimlikleme) standartlarına dayalı bir yapıdadır.
 Farklı harf veya dilde yayınlanmış eserlerin kayıtlarının sıralanmasındaki aynılık
kullanıcının kayıtlara erişiminde aşinalık kazandırır.
 Farklı türdeki yayınların bibliyografik kayıtlarının sıralanışı birbirine yakındır ki bu da kataloglamada hız ve öğrenmede kolaylık sağlar.
 Başta araştırma kütüphaneleri olmak üzere pek çok kütüphane türünde
kullanımı yaygındır.

Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 1 (AAKK1)

Kataloglama Prensipleri Milletlerarası Konferansında kabul edilen ilkelerin en etkili uygulaması 1967’de söz konusu kararların iki metin halinde yayınlanan Anglo-Amerikan Kataloglama Kurallarına alınması ile gerçekleşmiştir.
Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve İngiltere kütüphanecilerinin 10 yılı bulan çalışmalarının sonucunda oluşturulan Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları birinci basımı, bu üç ülkenin ortak bir çalışması olmakla birlikte,
uygulama açısından tam bir uluslararası nitelik kazanmıştır. AAKK1 kısa zamanda yaygın bir uluslararası kullanımşansına sahip olmuştur. İngiliz dilinin konuşulduğu ülkelerin hemen hepsinde yaygınlıkla kullanılması yanında,İngilizce konuşulmayan, hatta Latin alfabesini kullanmayan birçok ülkede de kullanım alanı bulmuştur. Pek çok ülke, bu eseri olduğu gibi kendi dil ve yazılarına çevirmek veya küçük uyarlamalar yapmak suretiyle kullanmayı tercih etmiştir. Kimi ülkelerin de AAKK’nın dayandığı ilkeleri benimseyip kendi milli kurallarını ona göre geliştirdiği görülmüştür.

AAKK akılcı ve standart kataloglama uygulamalarının oluşturulmasına yönelik anlamlı bir adımı temsil etmektedir.
Bunun zamanlaması oldukça önemlidir. 1966’da MARC (Machine Readable Cataloguing / Makinaca Okunabilir Kataloglama) formatının ilk denemeleri ile kabul görmüş bir standarda yönelmesi çok etkin olmuştur. Kongre
Kütüphanesi ve İngiliz Ulusal Bibliyografyası, çok sayıda kütüphane tarafından kabul edilecek olan MARC kayıtlarının üretimini amaçlamışlardır. Kataloglama uygulamasında standartlaşma, öncelikle gereklidir. AAKK olmaksızın bilgisayarlı kataloglamanın bu kadar başarılı ve kolay olup olmayacağı kuşkuludur.

Diğer yandan AAKK1’in başarısı, dikkatle tanımlanmış ilkelerden çok, kütüphanelerde standart bir kural kullanımı ile ekonomik yararlar sağlamasındadır. AAKK1, İngilizce konuşulan ülkelerde ve diğerlerinde her tür ve büyüklükteki kütüphanede yaygın olarak kabul edilmiştir

Anglo-Amerikan Kataloglama Kuralları 2 (AAKK2)

Oluşturulan komitelerin görüşleri doğrultusunda Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve İngiltere kütüphanelerinin ISBD’lerde belirtilen standartlara göre yeni baştan hazırladığı AAKK2, her üç ülkede 1978 yılında yayımlanmıştır.
İkinci basımın oluşturulma sebeplerini şu şekilde özetlemek mümkündür.

kinci basımın oluşturulma sebeplerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Atılgan, 1987, s. 63):

Kuzey Amerikan metni ile İngiliz metni ayrımını ortadan kaldırmak.
Kuralları uygulayan ülkelerden gelen değişik önerileri değerlendirmek.
Kuralların ABD, Kanada ve İngiltere dışında kullanımını kolaylaştırarak evrensel bir nitelik kazandırmak.

Düzen ve dayanılan ilkeler açısından incelendiğinde birinci basımla ikinci basım arasındaki farklılıkları şöyle özetleyebiliriz.

Birinci Basım ve İkinci Basım Arasındaki Farklar

İmlada (yazım) birleştirme: Birinci basımda İngiliz ve Kuzey Amerikan metinlerindeki bazı terimlerde farklılık vardı. İkinci basımda terimlerin yazılışları için Kuzey Amerika ve İngiliz metinlerini birbirine uydurma işlemi sırasında İngiliz yazımı kullanılmıştır. Terminoloji değişik olduğunda ise, bazı durumlarda
İngiliz kullanımı bazı durumlarda da Amerikan kullanımı seçilmiştir.

Birinci basımda niteleme eserin ikinci bölümünde iken, ikinci basımda ilk bölüm olarak ele alınmıştır. Ayrıca bu bölümde basılı materyallerle ilgili genel kurallardan hemen sonra basılı olmayan kütüphane materyallerinin nitelemesine ilişkin özel bölümler yer almıştır. Genel kural ile sonra gelen özel kurallar aynı yapı, aynı düzenleme içinde verilmiştir. Böylece her materyal türüne ilişkin kurallar aynı sıra içinde verilmeye çalışılmıştır.

İkinci basımda yer alan bir değişiklikle üçüncü düzeyde niteleme getirilmiştir. Bu nitelemelerdeki başlıca farklılıklar ayrıntılara inilip inilmemesi ile ilgilidir. Böylece kütüphanelerin türlerine ve büyüklüklerine göre niteleme düzeylerinden bir tanesini uygulamaları mümkün olabilmiştir.

İki basım arasındaki bir diğer farklılık da birinci basımda giriş öğesi denilen fakat ikinci basımda erişim noktası (access points), yani giriş noktaları terimi altında yer alan giriş öğesine ilişkin değişikliktir. Birinci basımda temel giriş öğesi ağırlık taşır. Temel giriş öğesi kavramı ikinci basımda da yer almakla birlikte bu kavrama birinci basımdakinden daha az yer verilmiştir.

İkinci basımda tüzel kişiler artık yazar olarak düşünülmemektedir. Ancak bazı eser kategorilerinin nitelenmesinde tüzel kişilere yazar olarak yer verilmiştir. Biçim alt başlıkları denilen başlıklar da ikinci
basımda yer almamıştır. Bunların yerine bu tür eserler için tek biçim eser adları kullanılmıştır.

İkinci basımda kişi adlarının belirlenmesinde de farklı bir anlayış getirilmiştir. Birinci basımda kişi adlarından giriş yapılırken kişinin en çok tanındığı ad dikkate alınırken (bu durum bazı kişilerin adlarının en fazla tanınan biçiminin bulunmasını gerektirmekteydi) ikinci basımda bu uygulama terk edilmiş ve yazar tarafından en çok kullanılan biçimin tercih edilmesi yoluna gidilmiştir. Eserlerinde birden çok ad kullanan ve bunlardan bir tanesi ile tanınmayan yazar için birden çok başlık kullanılabileceği kuralı da getirilmiştir. Yani eser yazarın hangi adı altında çıkmışsa o ada göre kataloglanmıştır.

İkinci basımda tüzel kişilerle ilgili başlıklarda eserde kullanılan biçim esas alınmıştır. Birinci basımda görülen yer değiştirme, genişletme vb. şartlar ikinci basımda kaldırılmıştır.